Boos zijn we allemaal wel eens. Maar waarom ga je soms uit je plaat als je partner de afwasmachine verkeerd inruimt en haal je daar op een ander moment je schouders over op? En als iemand kwaad op jou is, hoe pak je dat dan aan?
Waar word jij nou woedend van? Hans (43) hoeft er niet lang over na te denken: "Moet ik naar een cliënt, tuft er voor me zo'n zondagsrijder met veertig kilometer per uur op een weg waar je tachtig mag", vertelt hij. "Woedend word ik daarvan, want dadelijk kom ik te laat door zo'n eikel. Sommige mensen moeten wél werken voor hun geld! Als ik die auto inhaal, tik ik hard op mijn voorhoofd om de bestuurder duidelijk te maken hoe ik over zijn rijvaardigheid denk."
Primaire reactie
"Woede is een primaire reactie," vertelt psycholoog Francisca Kamer van Psycholooginbloemendaal.nl, "en ontstaat als je wordt bedreigd of als je onrecht is aangedaan. Je amygdala - een gedeelte in je hersenen dat informatie verwerkt en emoties reguleert en controleert – slaat alarm, waardoor je lichaam in gevechtstand komt. Je krijgt een rood hoofd, je oksels plakken van het zweet, je hart racet door je borstkas, je kaken klemmen zich op elkaar en samenhangend denken lukt niet goed meer."
Hoe snel je explodeert, heeft te maken met hoeveel stress je al te verstouwen hebt
De een explodeert al als een pakje bij de buren is bezorgd terwijl je wél thuis bent, een ander staat stoïcijns een half uur in de rij voor de kassa omdat er een betaalautomaatstoring is. Dat kan te maken hebben met je temperament, maar ook met hoeveel stressmomenten je al te verstouwen hebt gekregen. Stel dat je die dag hebt gehoord dat je een peperdure tandartsbehandeling nodig hebt, en je hond heeft op je nieuwe schoenen geknabbeld, dan heb je veel eerder de neiging om dat slome kassameisjes woedend over de toonbank te trekken. Ongecontroleerde boosheid is een goede graadmeter voor je stresslevel.
Aai de kat
Woede moet je kwijt, is de algemene gedachte, en in films zie je de stoere hoofdpersoon vaak op een boksbal tekeergaan of heel hard schreeuwen. Geen goed idee. Het gevolg daarvan is dat je amygdala alarm blijft slaan. Beter is om rustig in en uit te ademen, een kop thee te zetten, je poes op schoot te nemen en te aaien tot je weer kalm bent. Na een minuut of twintig is het alarmsignaal zo afgenomen dat je weer rationeel kunt nadenken. Even afstand nemen werkt heel goed als je ruzie hebt met een geliefde. Zonde als je in je boosheid allerlei dingen eruit gooit waar je later spijt van krijgt.
Het GGGG-schema
Maar twintig minuten adempauze is niet effectief als het gaat om zaken die aan je ziel knagen. In de cognitieve gedragstherapie wordt deze vorm van woede aangepakt met de GGGG-methode: Gebeurtenis - Gedachten - Gevolg - Gevoelens. Bijvoorbeeld:
De gebeurtenis: Tijdens een vergadering op je werk wordt project X besproken waar je met hart en ziel aan hebt gewerkt. Je baas staart zich blind op een klein foutje in het rapport.
Jouw gedachten: Waarom zegt hij niets over de rest van het rapport? Hij moet ook altijd mij hebben. Misschien vindt hij al een hele tijd dat ik mijn werk niet goed doe en zoekt hij naar argumenten om mijn contract niet te verlengen.
Het gevolg: Je ligt wakker en bedenkt hoe je je baas eens goed de waarheid kun vertellen. De volgende ochtend sta je gebroken op.
Je gevoel: Boos en bang.
De truc
"De truc is om je negatieve gedachtes om te buigen," zegt psycholoog Francisca Kamer. "Dat kun je doen door na te gaan hoe redelijk jouw gedachtes zijn. Bedenk dat je baas geen kritiek op jou persoonlijk heeft, maar op het rapport. Misschien is hij zo kritisch omdat hij tegen een burn out aan zit of omdat het thuis niet lekker gaat. En is het echt zo dat een foutje in het rapport meteen tot je ontslag gaat leiden. Nee toch? En als het zo was, wil je dan wel zo voor zo'n baas werken? Als je met andere gedachtes naar de gebeurtenis kijkt, veranderen je gevoelens ook."
'Woest was ik. Maar daardoor heb ik wel een prachtig verbouwd appartement'
Woede hoeft niet per se negatief te zijn. Het kan ook tot veel daadkracht aanzetten, ontdekte Roos (35). "Als ik dienst had, gingen mijn vriend en mijn beste vriendin regelmatig samen naar festivals. Daar had ik geen goed gevoel over en dat vertelde ik ze ook. Konden ze niet stoppen met die gemeenschappelijke uitjes? Allebei zeiden ze dat ik me niet zo jaloers moest gedragen, want er was echt niets tussen hen. Niet veel later maakte mijn vriend het uit en hoorde ik via via dat hij een relatie met mijn vriendin had. Het voelde als een mes in mijn rug. Toen ik aan mijn ex vroeg wat er precies was gebeurd, zei hij dat mijn jaloezie hem in haar armen had gedreven. Woest was ik. Wekenlang kon ik nauwelijks slapen en ik zon op wraak. Maar wat kon ik doen? Toen bedacht ik dat de beste wraak was om weer gelukkig te zijn. Ik vond een andere woning en heb al mijn energie gestoken in het opknappen daarvan. Het is een paleisje geworden."
Wat zit er onder je woede?
Toch is het wel goed om na te denken waar je woede nou precies vandaan komt. Volgens psychologe Francisca Kramer kan woede andere gevoelens maskeren. "Vaak zeggen cliënten dat ze kwaad zijn, maar als ik doorvraag, blijkt er een andere emotie achter te zitten zoals verdriet of eenzaamheid. De boosheid is dan een beschermingsmechanisme om die emoties niet onder ogen te hoeven zien. Toch zul je op een gegeven moment daarmee aan de slag moeten, want je kunt niet eeuwig boos blijven. Dan verzuur je, of je krijgt allerlei lichamelijke klachten, zoals een hoge bloeddruk of hartproblemen. Soms weten mensen helemaal niet meer wat ze precies voelen, en dan kan een psycholoog of therapeut je helpen die kluwen te ontwarren."
Driftige peuters
Driejarigen staan bekend om hun redeloze driftaanvallen. Woedend werpen ze zich op de grond, terwijl de tranen van onmacht uit de ogen spatten. Hoe pak je dat nu aan?
Francisca Kramer: "Een peuter kan zijn gevoelens nog niet reguleren. Je moet hem daarom niet afstraffen, maar proberen te kalmeren. Vaak helpt het als je zijn gevoel benoemt en daarna afleidt. "Je bent boos hè? Dat snap ik. Zullen we eens kijken of je nog een plaatje krijgt bij de kassa?" Als mijn dochter een driftaanval in de supermarkt kreeg, en ze niet rustig wilde worden, ging ik soms verder met winkelen. Dan werd ik wel eens door een kennis aangeschoten. "Klopt het dat jouw kind nog bij de hagelslag op de grond ligt?"
Woedende volwassenen
Iemand die boos is kan behoorlijk intimiderend overkomen, en zeker als diegene groter en sterker is dan jij. Wat je vooral niet moet doen, is zelf ook boos worden. Vaak is dat een trigger voor de ander om nog kwader te worden, en voordat je het weet vallen er klappen. Mensen worden meestal woedend als ze het gevoel hebben dat ze niet goed worden begrepen. Stel daarom een aantal vragen om de situatie duidelijk te krijgen en koppel dat terug. "Ik begrijp dat u boos bent omdat wij u niet hebben teruggebeld?" Maak vervolgens duidelijk of jij iets aan die situatie kunt veranderen. Maar onthoud: dat iemand kwaad is, wil zeker niet zeggen dat hij gelijk heeft. En als diegene je aanraakt of uitscheldt, betekent dat einde gesprek.
