Het komt vaker voor dan anorexia en boulimia nervosa, en toch hoor je er zelden iets over: eetbuistoornis, in het Engels Binge Eating Disorder (BED). Mensen die aan deze eetstoornis lijden, hebben regelmatig onbedwingbare eetbuien, met vaak overgewicht tot gevolg. "Mijn kinderen zeiden: Pap, jij gaat dood zo."
Pieter (57) vergelijkt het met de drang die een roker naar een sigaret kan hebben. "Ook als je fysiek helemaal geen honger hebt, vlak na een avondmaaltijd bijvoorbeeld, móét je gewoon eten. Ik kreeg een raar gevoel in mijn buik, begon te trillen en dan werd ik als een magneet naar die koelkast getrokken, als een junkie naar een fix."
En het was nooit een wortel of een stuk komkommer waar hij dan naar verlangde. "Ik vrat bijvoorbeeld een hele zak chips leeg, mét dipsaus, en als ik dan mijn handen had gewassen en mijn oog viel op de leverworst, dan at ik daar ook nog probleemloos de helft van op." Achteraf was er altijd schaamte en een schuldgevoel: waarom had hij dat nou weer gedaan? "Toch heb ik nooit de neiging gehad om mijn vinger in mijn keel te steken of iets dergelijks."
Compensatiedrang
Dat is ook het belangrijkste verschil tussen de bekendere eetstoornissen anorexia en boulimia en de eetbuistoornis, vertelt Bernou Melisse, psycholoog bij Novarum, een centrum voor eetstoornissen en obesitas. Waar die andere eetstoornissen gepaard gaan met zogeheten compensatiegedrag - braken, diëten, laxeren, overmatig sporten - is dat bij de eetbuistoornis niet het geval.
Dat de eetbuistoornis relatief onbekend is, komt mede doordat hij pas in 2013 als aparte stoornis is opgenomen in de 'psychiatriebijbel' DSM-5. Er is nog weinig onderzoek naar gedaan. Geschat wordt dat zo’n 2 procent van de samenleving aan de eetbuistoornis lijdt, en dat daarbovenop nog zo’n 1,5 procent een eetstoornis heeft die er erg op lijkt. Al met al komt het veel vaker voor dan anorexia en boulimia, zegt Melisse. "We zien ook dat een eetbuistoornis veel meer over alle lagen van de samenleving voorkomt. En vaker dan bij anorexia en boulimia hebben ook mannen er last van."
Pieter is een van die mannen. Hij at bijna dwangmatig. Wat er in huis was, moest op. "Als mijn vrouw had gekookt en er lag nog wat in de pan, dan kon ik dat niet laten liggen. Die pan moest leeg." Die bodemdrang komt volgens Melisse vaak voor bij BED-patiënten. En net als veel andere patiënten at Pieter ook vaak stiekem.
"Ik deed het bijvoorbeeld als mijn vrouw boven was, terwijl zij echt wel weet wat er in de koelkast ligt en ook alle begrip had voor mijn eetbuien. Maar ik schaamde me gewoon. Als ik me weer eens had zitten volvreten in de auto, zorgde ik dat ik alle sporen daarvan uitwiste voordat ik thuis was."
Morbide obesitas
Hij leed eronder, zowel fysiek als mentaal. "Al zolang ik me kan herinneren heb ik een strijd gehad met eten. In het verleden sportte ik veel en zag je dat niet zo, maar naarmate ik ouder werd en minder ging bewegen, kwam ik aan." Zoveel dat zijn BMI uiteindelijk 46 was en in de categorie morbide obesitas viel.
Hij voelde zich altijd bekeken en veroordeeld. "Ik durfde bij wijze van spreken niet eens meer een ijsje te eten als ik met mijn gezin op pad was, omdat ik bang was voor wat mensen dan achter mijn rug om over me zouden zeggen. Overgewicht kun je niet verbergen. Je valt op als een zwarte stip op een witte achtergrond, en het stigma is groot."
Voor Pieter was het dieptepunt het moment waarop zijn kinderen hem aanspraken op zijn gedrag. "Mijn zoon en dochter zeiden emotioneel tegen mij: 'Pap, jij gaat dood zo. Als wij straks kinderen krijgen, hebben ze geen opa, omdat opa zich heeft dood gegeten.' Dat was voor mij een bittere realisatie dat ik op een afgrond aan het afrijden was en niet alleen mezelf daarmee raakte."
Via via kwam Pieter een paar jaar geleden terecht bij Novarum, waar hij in behandeling ging voor zijn stoornis. Dat kon online: sinds 2019 biedt het centrum een door henzelf ontwikkelde ehealth-behandeling aan, gebaseerd op cognitieve gedragstherapie. Een uitkomst, zeker met de lange wachtlijsten in de ggz – die sinds corona alleen maar langer zijn geworden. Novarum ziet sinds de coronacrisis een flinke stijging van het aantal mensen met eetstoornissen.
Lockdowns
"We merken ook dat de mensen die zich bij ons aanmelden, ernstigere varianten hebben dan voorheen", zegt Melisse. "Hoe dat komt, is moeilijk te zeggen omdat we het zelf niet hebben onderzocht, maar wat we hebben gezien is dat mensen met name door de vele lockdowns überhaupt meer psychologische en psychiatrische problemen hebben."
Met de online behandeling kunnen veel meer mensen tegelijk worden geholpen. En volgens Melisse hebben juist mensen met een eetbuistoornis baat bij therapie op afstand. "Uit verschillende onderzoeken lijkt naar voren te komen dat een ehealth-behandeling voor mensen met veel zelf-stigma effectiever is dan of toch zeker niet onderdoet voor een reguliere behandeling." Patiënten volgen dertien weken lang wanneer het hen uitkomt een online behandelprogramma met opdrachten. Eens per week videobellen ze live met hun behandelaar om te bespreken waar ze tegenaan lopen.
'Als ik mezelf zag met die enorme bui, vond ik dat verschrikkelijk'
Voor Pieter maakte de therapie een wereld van verschil. "Een kantelpunt voor mij was dat ik mezelf leerde accepteren zoals ik was. Ik had zo’n negatief zelfbeeld dat ik daardoor ook niet gemotiveerd was om tijd en moeite in mezelf te investeren. En juist als je je wel goed voelt over jezelf, ontstaat de intrinsieke motivatie om aan jezelf te werken."
"Voorheen walgde ik van mijn eigen spiegelbeeld en probeerde ik dat zo veel mogelijk te vermijden. Als ik mezelf zag met die enorme buik, vond ik dat verschrikkelijk. Maar door de therapie ben ik gaan beseffen dat ik meer ben dan mijn gewicht."
Psychologisch probleem
"Als ik walgelijk was geweest, was mijn vrouw niet al zolang bij me geweest. Het heeft even geduurd voordat ik dat besefte, maar dat is uiteindelijk een van de belangrijkste onderdelen geweest voor mij. Ik weet nu dat ik prima ben zoals ik ben, ongeacht wat ik weeg."
Ook het besef dat een eetbuistoornis geen voedingsprobleem is, maar een psychologisch probleem, was voor Pieter een eyeopener. "Ik ben iemand met best een sterk karakter en een bepaalde drive, ik voelde me zwak dat het me niet lukte om hier vanaf te komen. Bij anorexia en boulimia erkennen mensen dat het ziektes zijn, maar als je eetbuien hebt, zien mensen je als een zwakkeling zonder discipline. En ik moet zeggen: vóór deze therapie maakte ik me daar ook schuldig aan. Als ik iemand met mijn postuur zag eten, dacht ik ook: moet je hem kijken. Terwijl ik er zelf net zo uitzag. Nu ik weet wat erachter zit, kijk ik daar heel anders naar."
De drang naar eetbuien zal hij waarschijnlijk nooit meer kwijtraken, maar hij heeft er wel mee leren omgaan. "Als ik nu een eetbui voel aankomen, weet ik wat ik moet doen om te voorkomen dat ik eraan toegeef. Zo heb ik veel plezier ontwikkeld in wandelen en ga ik nu een uurtje naar buiten als ik de drang krijg om naar de koelkast te lopen. Ik heb het onder controle. Je moet het uiteindelijk zelf doen, maar als je niet de goede tools krijgt, blijf je aanmodderen."
Pieter is zelfs afgevallen, hoewel dat volgens Melisse expliciet niet het doel is van de behandeling. "Als je wilt afvallen, moet je minder eten dan je verbruikt. Dat vergroot juist weer de kans op eetbuien. We zien wel dat mensen vaak een grote wens hebben om af te vallen, en die wens mag er zijn, maar tijdens de therapie mag je daar niet naar leven."
Mensenlevens redden
"We leren mensen om hun zelfwaardering te halen uit andere dingen dan hun figuur. Je bént niet je gewicht of je figuur, net zomin als je je schoenmaat bent. In de therapie leer je ook van de eetbuien af te komen. Dan stabiliseert het gewicht en kom je in ieder geval niet méér aan." Pieter: "Ik denk oprecht dat we hiermee al mensenlevens redden."
Mensen met een eetbuistoornis krijgen volgens Melisse vaak te horen dat ze moeten afvallen, omdat ze anders diabetes krijgen, of hart- en vaatziekten. Pieter kan ook 'niet op twee handen tellen' hoe vaak hij dat te horen heeft gekregen, zegt hij. Terwijl volgens Melisse uit allerlei studies blijkt dat er veel meer gezondheidswinst te halen is met eetbuivrij worden dan met afvallen. "Eetbuien veroorzaken veel meer gezondheidsschade dan overgewicht."
Wat is een eetbuistoornis?
Iemand met een eetbuistoornis:
- Eet grote hoeveelheden voedsel (gemiddeld genomen minimaal twee verpakkingen van iets met veel calorieën) binnen aanzienlijk kortere tijd dan iemand anders dan zou doen
- Kan op momenten aan niets anders meer denken dan aan eten en is er obsessief mee bezig
- Vertoont na een eetbui geen compensatiegedrag (hij of zij gaat niet diëten, braken, laxeren, overmatig sporten om de eetbuien te compenseren)
- Heeft die eetbuien minimaal 1 keer per week
- Heeft er geen controle over. Diegene wil niet eten, maar kan niet stoppen
- Voelt zich na afloop schuldig, schaamt zich of walgt van zichzelf
