Rijen vlijmscherpe tanden, al dat bloed, dat enge deuntje: sinds Vivian (41) als achtjarig meisje de film Jaws zag, is ze als de dood voor haaien.
Eng deuntje
Vivan: "Zowel het beeld als het geluid staat nog op mijn netvlies gegrift: een stel spartelende benen in het water, een hoop gelach en dat afschuwelijk ‘da-dum-da-dum’-muziekje... Het allerengste deuntje uit de filmgeschiedenis. Daarna een flits van vlijmscherpe tanden, een hoop tandvlees, gegil en bloed.
Ik was een jaar of acht toen ik de film Jaws zag. Sinds die dag vond ik het eng in bad te gaan, zeker als er schuim in zat. Ik moest de bodem kunnen zien, ook al wist ik natuurlijk wel dat er met geen mogelijkheid een haai in ons bad kon zitten. Maar goed, angst is nu eenmaal totaal niet rationeel. Zeker niet als je acht jaar oud bent.
Kille zwarte ogen
Tegenwoordig durf ik weer in bad, maar tot op de dag van vandaag is er geen haar op mijn hoofd die eraan denkt om in zee te zwemmen. Of het water nu donker is, zoals in Nederland, of helder, zoals in Amerika, op Ibiza of de Antillen, ik zorg ervoor dat ik hooguit tot aan mijn enkels in het water ga. Zelfs dan voel ik me niet op mijn gemak. Ik hoorde namelijk ooit een verhaal over een haai die het strand op was gekomen om een zwemmer te kunnen pakken.
Laatst deden we met het gezin een potje memory. Ik had het spel net gekocht en kende de plaatjes nog niet. Toen ik ineens een plaatje van een haai omdraaide, zat ik bijna tegen het plafond. Die kille, dode, zwarte ogen laten het haar in mijn nek overeind staan. Zelfs dolfijnen, die een veel vriendelijker gezicht hebben, vind ik eng omdat ze iets van een haai weg hebben.
'Ik heb zo hard gegild, dat mijn zoon zich kapot schaamde'
Zelf-therapie
Ik heb zelf geprobeerd aan confrontatietherapie te doen door films en documentaires te kijken. Ik ben zelfs in het Jaws-dorpje geweest, in de Universal Studio’s in Los Angeles. Dat was op z’n zachtst gezegd geen succes. Ik heb zo hard gegild toen die mechanische haai tevoorschijn kwam, dat mijn zoon van twaalf zich dood schaamde. Ook heb ik een tijdje Ocean Ramsay gevolgd op Instagram. Zij is een marinebioloog en activist die strijdt voor het behoud van haaien. Sterker nog, ze zwemt gewoon tussen haaien van zes meter en houdt TED Talks waarin ze vertelt dat een huisslak meer tanden heeft dan een witte haai. Maar het hielp niets. Sterker nog: ik heb een splinternieuwe iPhone op de tegels laten kletteren toen een van haar foto’s in mijn feed verscheen op een moment dat ik er niet op berekend was.
Haaienvinnensoep
Ik probeer mezelf voor te houden dat haaien niet zomaar mensen aanvallen, maar afgelopen zomer werd er bijvoorbeeld weer een meisje opgegeten tijdens het snorkelen op de Bahama’s. Ook zag ik een filmpje van een kitesurfster die achtervolgd werd door een witte haai. Dan denk ik: ze kunnen me nog meer vertellen.
Natuurlijk weet ik dat haaien hard nodig zijn om ons ecosysteem in stand te houden. Ik vind het ook oprecht zielig dat ze zo gruwelijk worden afgeslacht voor haaienvinnensoep, maar voor mij persoonlijk zou het stiekem een opluchting zijn als ze - poef - zouden verdwijnen... Kan ik ook eens de zee in in de zomer in plaats van uitgelachen te worden terwijl ik zit te smelten op het strand."
Wat zegt de expert?
Psychiater Bram Bakker: "Er zijn twee opvallende kenmerken van angststoornissen in dit verhaal te vinden.
Allereerst de enorme impact van een beeld: het kan een haai zijn, maar ook het aanschouwen van een ongeluk of iets anders engs. De visuele informatie gaat als het ware rechtstreeks je brein in, en maakt daar diepe indruk.
Het andere dat opvalt is de selectieve waarneming van feiten. In de psychologie wordt dat attentie-bias genoemd: alle informatie die bevestigt dat haaien eng zijn, wordt zorgvuldig geregistreerd en opgeslagen. Alles wat op het tegendeel wijst - haaien kunnen misschien ook wel lief of nuttig zijn - maakt geen enkele indruk.
Hoewel er al van alles is geprobeerd, denk ik dat er ook nog serieuze behandelmogelijkheden overblijven. Met name alle varianten van de gedragstherapie, die geleidelijke blootstelling aan het gevreesde betekenen. Dit wordt exposure genoemd. Met bijvoorbeeld de nieuwe mogelijkheden van VR (virtual reality) is vast nog veel te bereiken."
Voor deze rubriek van RTL Nieuws Weekend zijn we op zoek naar de verhalen van lezers die kampen met een bepaalde angst. Of deze angst nou veelvoorkomend is of juist heel uitzonderlijk, we zijn benieuwd naar jouw verhaal. Wil jij delen hoe deze angst jouw leven beïnvloedt? Mail ons dan op weekendmagazine@rtl.nl
