Wat een doula doet aan het begin van het leven - zwangere vrouwen begeleiden voor, tijdens en na de bevalling - doet Patty Duijn (46) aan het eind van het leven. Ze noemt zichzelf rouwdoula en coacht gezinnen die afscheid moeten nemen van een dierbare voor, tijdens en na de uitvaart
Patty Duijn verloor haar eigen vader toen ze 18 jaar was. Hij werd gestoken door een wesp en was binnen twee minuten dood. "Als dochter werd ik nergens in betrokken rond de uitvaart. Dat ging heel onhandig allemaal. Ik heb die begeleiding echt gemist."
Gefascineerd door leven en dood, met name door de overgang van leven naar dood, ging ze jaren later als vrijwilliger aan de slag in een hospice. Daar zorgde ze voor stervenden, maar eigenlijk nog veel meer voor de mensen om het bed heen. "Ik weet nog goed dat een vrouw net was overleden en er iemand binnenkwam met een laptop en een printer, om de uitvaart door te spreken – naam, adres, paspoortnummer, dat werk. Die heb ik weggestuurd. Ik ging daarmee volledig buiten mijn boekje, maar ik vond het zó ongepast. 'Mijn' familie was daar nog helemaal niet aan toe, die waren net hun moeder kwijtgeraakt. Ga eerst eens zitten en koffiedrinken, dacht ik. Ik besloot ter plekke dat ik mijn papieren ging halen zodat ik voortaan zelf uitvaarten kon begeleiden, en ook het proces daarvoor en daarna."
'Ik kan het feit dat iemand doodgaat niet weghalen en het verdriet ook niet, maar misschien kan ik wel zorgen voor meer verbondenheid'
Voor dit soort gezinnen is er te weinig mentale begeleiding, vindt ze. Patty neemt nu die taak zelf op zich. "Op het moment dat iemand te horen krijgt dat hij of zij terminaal is, wordt een enorme bom onder het gezin gelegd. Voor degene die in dat medische traject komt is er zorg, maar voor de rest van het gezin is het ook zwaar. Ze moeten allemaal afscheid nemen van hoe het leven was. Het hele huwelijk en alle andere banden worden aangeraakt en geïnfecteerd door het nieuws. Hoe ga je daarmee om? Dat proces coachen, is wat ik doe bij gezinnen. Tot het moment dat iemand komt te overlijden. Dan gaat mijn rol over in de uitvaartleiding, die neem ik ook zelf op me."
Omdat de term begrafenisondernemer haar uiteenlopende takenpakket niet dekte – 'bij een familieruzie ben ik er ook' – verzon ze zelf een nieuwe: rouwdoula dus. Een doula in het kader van rouwen, afscheid nemen en verlies. Patty wordt steeds vaker ingeschakeld als mensen een slechtnieuwsgesprek hebben gehad. "In zo'n gezin verandert iets. Dat wat zo vertrouwd was, is niet meer. En dan? Het kan nog best lang duren voordat iemand komt te overlijden. In die periode gaat zoveel stuk wat niet stuk hoeft, huwelijken komen scheef te liggen door onbegrip. Dat is zonde, want met goede begeleiding hoeft het niet te escaleren.
Ik kan het feit dat iemand doodgaat niet weghalen en het verdriet ook niet, maar misschien kan ik wel zorgen voor meer verbondenheid. Ik vind het heel belangrijk om het gezin te betrekken bij het afscheid. Ik geloof dat dat heel goed is voor het proces erna. Daarnaast focus ik op het leven. Zowel van degene die komt te overlijden, als van iedereen eromheen. Hoe kunnen we zo natuurlijk mogelijk omgaan met deze keiharde werkelijkheid en daarna doorleven?"
Het door Patty in het leven geroepen beroep kent inmiddels ook meer beoefenaars. "Ik zag al een rouwdoula in Twente bijvoorbeeld. Fijn vind ik dat, het is alleen maar goed dat mensen in de uitvaartbranche nadenken over hoe ze hun werk kunnen verbreden. Ik zie hoeveel behoefte eraan is om begeleiding te krijgen, zonder meteen naar een psycholoog of psychiater te stappen."
Soms praat Patty alleen met de stervende – 'Waar loop je tegenaan, wat vind je lastig, wat vind je fijn?' – en vaak ook met de andere gezinsleden. "Ik voer bijvoorbeeld gesprekken met partners onderling. Stel een vrouw is ziek, dan gebeurt er bij haar man en in de relatie ook heel veel. Intimiteit alleen al. Dat is een heel lastig onderwerp om te bespreken, maar dat benoem ik gewoon concreet. Ik leg op tafel wat ik zie, maak dingen bespreekbaar. 'Wat doet het met jou?' Het mooie is dat er dan vaak begrip ontstaat van beide kanten. Vertalen wat niet gezegd wordt, dat is de kern van wat ik doe als rouwdoula. Zodat in de heftige situatie die er al is, de scheurtjes niet nog dieper hoeven te komen."
'De dood mag bij het leven horen. Beleef het, het mag zeer doen, laat maar toe'
Hoeveel tijd ze met haar cliënten doorbrengt, verschilt van gezin tot gezin. "Bij sommige gezinnen is het alleen praktisch, bij anderen veel breder. Ik zeg altijd: je mag me levenslang bellen of appen. Dat is vaak al genoeg, dat mensen voelen dat ze even bij je kunnen aankloppen. Soms ga ik langs om koffie te drinken of bel ik even. En dan is het goed. Ze hebben je niet iedere dag nodig, dan is er meer aan de hand. Als mensen echt stilstaan in hun rouw, verwijs ik ze door voor psychische hulp. Wat ik bied is een luisterend oor. Voor de meesten is dat al voldoende. Ik probeer mensen te leren dat rouwen zeer doet en nooit meer over gaat, dat alleen de vorm verandert. De dood mag bij het leven horen. Beleef het, het mag zeer doen, laat maar toe. Maar focus op dat het leven nog leuk kan zijn."
Over haar bijzondere werk schreef Patty Duijn het boek Rouwdoula, ervaringen van een begeleider bij leven en afscheid.
Rouwdoula in de praktijk
Sabine Beukers (31) heeft een zware periode achter de rug. Nog geen maand geleden verloor ze haar partner Vincent aan ALS. 36 jaar was hij toen hij afscheid moest nemen van haar en hun drie jonge kinderen. Vanaf het moment dat Vincent de diagnose kreeg, is ze al in rouw. "Op zo'n moment moet je afscheid nemen van de toekomst. Vincent heeft nog lang gestreden tegen de ziekte, heeft geloofd dat er nog wel een geneesmiddel zou komen, maar op een gegeven moment moest hij accepteren dat hij niet meer beter zou worden."
Alles overhoop
Op dat moment, zo'n driekwart jaar geleden, schakelden ze Patty Duijn in. "Via via werden we op haar gewezen. In eerste instantie wilden we vooral over de uitvaart praten, maar ze kon ons veel breder begeleiden. Met zo'n ziekte is het hele systeem ziek. Niet alleen mijn partner – ook ik, de kinderen en iedereen om ons heen. Ik heb me best vaak eenzaam gevoeld. Vincent had zijn hulpverleners, ik de mijne, maar er was niets wat het hele gezin kon helpen. Terwijl alles overhoop ligt. Hoe moet je verder met elkaar als zoiets speelt? Met Patty bespraken we hoe we overeind konden blijven, het allemaal zo goed mogelijk konden laten verlopen en hoe we de kinderen hierdoorheen konden begeleiden. Haar visie paste heel goed binnen ons gezin. Openheid, ze aan de hand meenemen. Patty gaf adviezen waar passend, maar liet ons vooral heel erg zelf voelen hoe we erin stonden en welke kant we op wilden en hoe."
Vlak voor het overlijden van Vincent – het werd euthanasie – vroegen ze Patty om advies over hoe ze het de kinderen moesten vertellen. "We zijn altijd eerlijk tegen de kinderen geweest, maar dit stukje vond ik toch wel heel heftig. Hoe zeg je dat papa de 22ste gaat overlijden? Als volwassene ben je toch geneigd kinderen daartegen te beschermen. Maar Patty adviseerde om juist wel open te zijn. Dat bleek ook een heel goede keuze. Toen ik zelf mijn vader op jonge leeftijd verloor, werd ik overal buitengehouden. Daar kun je op late leeftijd last van krijgen. Ik weet natuurlijk niet hoe het mijn kids vergaat, maar ik denk zomaar dat ze al 10-0 voorstaan dankzij de manier waarop wij er nu mee zijn omgegaan. Ze hebben stap voor stap afscheid kunnen nemen van hun papa."
Toewerken naar acceptatie
Na de dood van Vincent was Patty er ook om het gezin naar de uitvaart toe te begeleiden en de uitvaart zelf in goede banen te leiden. En ook nu, nu de rouwboeketten zijn verdord en de condoleances opdrogen, is Patty er nog om Sabine bij te staan. "We hebben nog best veel contact. Van de week was ze bij me thuis voor een nagesprek, dan vraagt ze hoe het met mij en de kinderen is. Dat is gewoon heel fijn. Ik heb er onwijs veel aan gehad. Ik denk dat zij me rust en stukjes grip heeft gegeven om hiermee om te gaan. Ze heeft me helpen toewerken naar acceptatie, voor zover dat mogelijk is. Patty was een heel mooie verbindende factor, coachte ons erdoorheen. Daar ben ik haar onwijs dankbaar voor. Ik weet zeker dat het ons in het rouwproces heeft geholpen en nog steeds helpt."
