'Ben je bang dat je dik wordt ofzo?', 'Waarom eet je dat niet?' of 'Kom op, eentje kan toch wel?' Wie vasthoudt aan bepaalde eetgewoonten, krijgt soms vervelende reacties. Ook Chantal (41) en Renate (51) hebben last van 'foodshaming', zoals het wordt genoemd. "Ik ben er zelfs vriendinnen door kwijtgeraakt."
Veel Nederlanders zijn het nieuwe jaar gestart met goede voornemens. Minder alcohol drinken, gezonder eten, misschien vaker vlees laten staan of helemaal vegetariër of veganist worden. Zulke nieuwe gewoontes aanleren kan op zich al lastig zijn; als je je keuzes dan ook nog constant moet verantwoorden tegenover je omgeving, maakt dat er niet makkelijker op.
'Ik word soms niet meer uitgenodigd'
Toch wordt er regelmatig negatief gereageerd op 'afwijkende' eetgewoonten. Chantal Langenbach-Velsma (41) weet daar helaas alles van. Sinds drie jaar eet zij heel gezond, maar daar kan niet iedereen begrip voor opbrengen. "Ik eet veel rauwe groenten, fruit, vezels en let erop dat ik voldoende vitaminen en mineralen binnenkrijg. Alles draait bij mij om balans. Maar daar krijg ik bijna dagelijks rotopmerkingen over. Als ik op sociale media deel wat ik eet, krijg ik weleens reacties als: 'Kun je daarop teren?', of 'Je lijkt wel een konijn'."
"Sla ik een gebakje over op een verjaardag, dan is het gelijk: 'Och, daar hebben we onze gezondheidsgoeroe weer. Ben je bang dat je dik wordt?', of 'Jij geniet ook niet van het leven'. En als ik wél een keer een frietje eet, is het ook niet goed, dan krijg ik commentaar in de trant van 'pfoe, kijk maar uit dat je niet ziek wordt'."
Heel vervelend, vindt Chantal, die als orthomoleculair therapeut haar eigen supplementenlijn heeft ontwikkeld en overtuigd is van de kracht van gezonde, natuurlijke voeding. Sinds ze gezonder is gaan eten, is ze 24 kilo afgevallen en zit ze veel beter in haar vel. Maar de reacties die ze krijgt op haar eetgewoontes, maken haar nog weleens onzeker.
Mijn leven, mijn lichaam
"Laatst was ik met vriendinnen uiteten. Ik bestelde carpaccio met een bakje rauwe groenten erbij. 'Jou nemen we niet meer mee hoor', zeggen ze dan. Dat raakt me wel. Ik ben ook serieus vriendinnen kwijtgeraakt door mijn gezonde eetgewoontes. Bij sommige mensen word ik ook niet meer uitgenodigd. Ze vinden het ongezellig dat ik nooit mee-eet als ze bitterballen of nacho’s bestellen. Ze begrijpen het niet."
Om geen vervelende opmerkingen te krijgen, vermijdt ze verjaardagen en andere sociale gelegenheden zoveel mogelijk. Gaat ze wel, dan kiest ze soms toch maar voor het sociaal wenselijke gebakje of glaasje wijn. "Dan doe ik iets wat ik niet wil, voor een ander. Belachelijk eigenlijk. Het is mijn leven, mijn lichaam. Anderen hebben daar niets mee te maken."
'Mijn oma vond mij vreselijk ongezellig'
Renate Memelink (51) herkent veel in de ervaringen van Chantal. Ook zij eet anders dan de gemiddelde Nederlander en krijgt daarop veel commentaar. "In mijn puberteit kreeg ik darm- en huidklachten en op advies van een therapeute ben ik stapje voor stapje anders gaan eten. Geen suiker meer, alleen nog zuurdesembrood, biologische groenten en fruit, geen frisdrank, heel weinig alcohol. Dat was natuurlijk saai en niet stoer. Leeftijdsgenoten gaven me het gevoel dat ik raar was, ik hoorde er niet bij als ik niet deed wat de rest deed. Dat maakte me erg onzeker."
Ook haar eigen familie had er moeite mee. "Mijn oma vond me bijvoorbeeld altijd vreselijk ongezellig omdat ze niets zoets aan mij kwijt kon en ik alleen water en thee dronk."
Nu, jaren later, eet Renate ook geen gluten meer, geen zuivel, geen soja, geen paprika en geen komkommer. En nog steeds stuit dat soms op onbegrip. "Mijn ouders en schoonmoeder vinden het maar raar en lastig. 'Wat eet je dan wel?' zeggen anderen. Voor die opmerking ben ik allergisch geworden. Het slaat nergens op. Ik ga mezelf dan ook echt niet meer verdedigen."
Geen modegril
Vroeger wilde Renate nog weleens net als Chantal tóch zwichten voor de druk van buitenaf, maar tegenwoordig heeft ze maling aan wat anderen vinden van haar eetgewoontes. "Ik ga niet met buikpijn rondlopen om anderen te behagen. Dat is het fijne van ouder worden: het raakt me niet meer zo wat mensen vinden."
Wel vindt ze het jammer dat mensen vaak oordelen zonder interesse te tonen in haar beweegredenen. "Dat kan me echt verdrietig maken. Vraag er gewoon naar. Het is geen modegril, ik krijg veel last van mijn darmen als ik verkeerde dingen eet."
Eten bij vrienden en familie of in restaurants doet ze liever niet meer. "Dat is niet te doen. Ik merk dat ik het lastig vind om altijd de 'moeilijke eter' te zijn. Je ziet ze in restaurants soms kijken van: gottegot. De lol van buiten de deur eten is er voor mij dan wel af."
Tegenwoordig nodigt ze mensen daarom bijna altijd bij haar thuis uit. "Ik kan inmiddels aardig koken. Sterker nog: ik ga kookworkshops geven, want ik blijk ook mensen te inspireren. Dat is dan weer de andere kant: mijn eetgewoontes zijn niet meer zo uitzonderlijk als vroeger; er zijn steeds meer mensen zoals ik."
Do’s en don’ts bij foodshaming
Het bedrijf Green Chef (dat onder meer veganistische en low carb-maaltijdboxen aanbiedt) deed onderzoek naar foodshaming onder duizend Nederlanders. Daaruit bleek dat ruim een op de drie mensen er last van heeft. 57 procent van de respondenten laat dieetwensen soms liever los om commentaar te voorkomen en bijna een derde verzwijgt of verbloemt eetgewoontes om dezelfde reden. Een op de vijf vermijdt sociale situaties zelfs helemaal.
Kwalijk, vindt Maartje Boot, diëtist en receptontwikkelaar bij Green Chef, want het volhouden van (goede) eetgewoontes gaat veel makkelijker als je daarin steun krijgt vanuit je omgeving. "De sociale setting speelt daarin een grote rol. Ruim 60 procent van de Nederlanders voelt zich gemotiveerd als hun dieetwensen worden gestimuleerd door hun omgeving. Dus moedig gezonde eetgewoontes juist aan."
Hoe je het beste kunt omgaan met foodshaming? "Ga vooral het gesprek aan", zegt Boot. "Geef aan dat je de opmerkingen van de ander niet zo prettig vindt en leg kort uit waarom je bepaalde keuzes maakt. Dat kan ook gewoon zijn dat jij je beter voelt bij een veganistisch of ketogeen dieet, bijvoorbeeld. Daarmee zou de kous af moeten zijn. Soms zijn opmerkingen niet vervelend bedoeld maar komen ze voort uit nieuwsgierigheid of onwetendheid. Het kan dan inspirerend werken als je uitlegt waarom je eet wat je eet."
Meer behoefte aan plantaardig en lokaal
Ga je buiten de deur eten, dan kan het helpen als je vooraf je dieetvoorkeuren doorgeeft. En ga je als vegetariër bijvoorbeeld barbecueën bij vrienden, neem dan zelf iets mee wat je graag eet. 'Soms zit het in je hoofd dat mensen het vervelend vinden dat ze speciaal met jou rekening moeten houden. Als je dan zelf iets meeneemt, kan dat wat rust bieden."
Gezondheid en duurzaamheid spelen de laatste jaren een steeds grotere rol in de eetgewoontes van mensen, merkt Boot. "Je ziet een groeiende behoefte aan plantaardig en lokaal. En hoewel er nog steeds regelmatig wordt gefoodshamed, zijn de reacties die je nu krijgt als je zegt dat je bijvoorbeeld veganist bent een stuk begripvoller dan tien jaar geleden."
'Beperkt eetpatroon niet zonder risico'
"Foodshaming is helaas iets waar ook eetstoornispatiënten vaak mee te maken krijgen", zegt Bernou Melisse, psycholoog bij Novarum, centrum voor eetstoornissen. "Soms kunnen eetstoornispatiënten dit als belemmerend ervaren in hun herstel."
Psycholoog Melisse ziet het volledig uitsluiten van bepaalde voedingsmiddelen, wanneer daar géén bewezen medische oorzaak voor is, liever niet. "Uitsluiten van voedingsmiddelen vergroot namelijk de kans op ontwikkeling van een eetstoornis en is daarnaast een zogenoemde 'instandhoudende' factor wanneer iemand al een eetstoornis heeft."
Een 'rigide en beperkt eetpatroon' kan volgens Melisse mogelijk leiden tot ondervoedingsklachten en eetbuien. Melisse: "Vasthouden aan bepaalde eetgewoonten is dus helaas niet altijd zonder risico. Vermoed je dat je een eetprobleem of eetstoornis hebt, ga dan naar de huisarts voor hulp."
