Veel mensen hebben of kennen zo'n verhaal: iemand had gezondheidsklachten, ging naar zee en de klachten waren afgenomen of zelfs weg. Of het nu een huidziekte is, een longziekte of stress: de zee lijkt een mysterieuze, helende werking te hebben op mensen, en vaak is alleen in de buurt zijn van de zee al genoeg. Hoe komt dat?
Claudia heeft een zware vorm van astma en post-covid. Haar longproblemen hinderen haar enorm in het dagelijks leven: ze is snel benauwd en buiten adem, heeft veel last van astma-aanvallen en zit in een rolstoel, waarmee ze zich alleen over kleine afstanden zonder hulp kan verplaatsen. Ook is haar immuunsysteem zwak, waardoor ze heel bevattelijk is voor griep en longontstekingen.
Minder druk op de borst
Elk weekend probeert ze twee uur naar zee te gaan, en daarnaast af en toe een heel weekend of een week. Omdat het strand opkomen met een rolstoel ingewikkeld is, blijft ze vaak bovenaan de strandopgang zitten om de zeelucht in te ademen. Maar dat is genoeg: "Als ik aan zee ben, merk ik al snel dat ik makkelijker kan ademen en minder druk op mijn borst voel. Na een dag of twee ga ik ook minder hoesten", vertelt ze.
Naar de zee: het is een methode die al ver voor Christus werd ingezet tegen longziekten, zegt Jana Asselman. Zij staat als professor aan het hoofd van het Blue Growth Research Lab van de Universiteit Gent, en doet onderzoek naar de effecten van zeelucht op onze gezondheid.
Oceaantherapie
"Er zijn berichten van zo'n 400 jaar voor Christus waarin een link werd gelegd tussen de zee en gezondheid. En de oude Egyptenaren hadden er zelfs een woord voor: oceaantherapie. En in de 18de en 19de eeuw werden er sanatoria gebouwd langs de Belgische kust voor kinderen met ernstige longziekten zoals tuberculose. De kinderen werden daar overdag op bedden op het strand gelegd om op te knappen."
Zelf doet Asselman met haar team onder meer onderzoek naar het effect van de zee op menselijke cellen. In een eerdere fase stelde het team daarvoor in een laboratorium menselijke cellen bloot aan stoffen die in zeelucht zitten.
"We zagen dat bepaalde genen die een rol spelen bij longkanker en verhoogd cholesterol, worden afgeremd door die stoffen uit zeelucht, op dezelfde manier als dat gebeurt met bepaalde medicijnen. Die cellen zijn een extreme vereenvoudiging van ons lichaam, dus we kunnen niet zeggen dat zeelucht ook echt tegen kanker werkt – anders zou er aan zee geen kanker voorkomen en dat is helaas niet zo – maar het toont wel aan hoe bijzonder zeelucht is."
Goed tegen huidziekten?
Een ander gezondheidsvoordeel van de zee dat vaak worden genoemd, zijn het (tijdelijk) verdwijnen van huidziekten. Zo vertelt Eveline over haar zoontje, dat sinds zijn geboorte eczeem had op zijn enkels. "Mijn schoonouders hadden zeewater meegenomen uit Bloemendaal en dat op de plekjes gesmeerd. Binnen een paar dagen was de eczeem als sneeuw voor de zon verdwenen. Ik was aanvankelijk sceptisch, maar ik zag het met mijn eigen ogen gebeuren."
Anderen vertellen over het tijdelijk verminderen of verdwijnen van psoriasis of huiduitslag.
Minder negatieve gevoelens
Asselman noemt ook nog een onderzoek dat werd gedaan tijdens de lockdown in België in 2020. De maatregelen waren toen heel beperkend en onderzoekers van het Vlaams Instituut voor de Zee vroegen aan mensen hoe ze zich voelden. Degenen die aan zee woonden, gaven aan dat ze duidelijk minder stress hadden en minder bezorgd en verveeld waren dan de mensen die in het binnenland woonden. "Dus ook op onze mentale gezondheid heeft de zee een positief effect." Het verklaart ook waarom mensen tijdens of na een drukke periode graag over het strand wandelen, 'om hun hoofd leeg te maken'.
Longziekten, eczeem en mentale problemen; er zijn volgens Asselman 'zeer sterke vermoedens' dat de zee een positief effect heeft op onze gezondheid. Maar wat maakt zeelucht dan zo bijzonder? "Dat is het jammere", zegt Asselman: "We weten het nog niet." Wel zijn er verschillende theorieën over, die nog onderzocht moeten worden.
'Blue gym'
"Er is de blue gym-hypothese, die inhoudt dat mensen die aan zee wonen meer wandelen en vaker buiten zijn. Daarvan weten we natuurlijk dat het een positief effect heeft op onze gezondheid. Een andere hypothese is dat bacteriën uit de natuur ons immuunsysteem stimuleren. Dat gebeurt niet alleen aan zee, maar ook bijvoorbeeld in het bos."
Waar daarnaast naar wordt gekeken, is de aanwezigheid van micro-organismen in de zee. "De zee is een heel grote bron van biodiversiteit", zegt Asselman. "Er leven gigantisch veel soorten in. Een deel daarvan maakt stoffen aan waarvan medicijnen worden gemaakt. Door de kracht van de golven komen dergelijke stoffen boven land terecht. In hele lage concentraties, maar het gebeurt wel."
Placebo-effect
En nog een theorie: "Dat de zee een heel sterk placebo-effect heeft." Met andere woorden: mensen denken dat de zee een positief effect heeft op hun gezondheid, en daarom is dat misschien ook zo.
Welke theorie klopt, of dat het een combinatie van meerdere theorieën is, hoopt het team van Asselman binnen tien jaar te ontrafelen. Dat gebeurt onder meer door te kijken welke stoffen er in zeelucht zitten, die in andere lucht ontbreken.
"We weten natuurlijk dat zeelucht heel zout is, na een strandwandeling plakt het zout aan ons gezicht en onze armen. Ook weten we dat er jodium in zit, maar de concentratie daarvan is niet hoog genoeg om effect te kunnen hebben op onze gezondheid. De vraag is nu: welke andere stoffen zitten erin, hoe komen ze in de zeelucht terecht en wat is het effect ervan op mensen?"
Mensen naar zee verhuizen
De onderzoeken gaan zelfs zo ver, dat ze mensen tijdelijk naar zee willen sturen om te kijken hoe hun lichaam reageert. "Daarbij moet de rest van de omstandigheden zoveel mogelijk hetzelfde zijn, zodat we het effect daarvan kunnen uitsluiten: dus van een dorp op het platteland naar een dorp aan zee, of van een grote stad naar een grote stad aan zee. Of van onder de rook van een fabriek in het binnenland naar onder de rook van een fabriek aan zee."
Dat er zoveel moeite wordt gedaan, is volgens Asselman goed te verklaren. "Het is heel complex, maar ook heel belangrijk. We hebben in Europa al heel veel gedaan om de gezondheid van mensen te verbeteren: de meest vervuilende fabrieken zijn gesloten, er zijn strenge regels voor chemische stoffen, we weten dat we gezond moeten eten."
"En toch hebben we nog steeds een heel hoge ziektebalans van niet-overdraagbare ziekten, zoals kanker, allergieën en immuunziekten. Het is de uitdaging van de komende decennia in Europa. De vraag is: hoe komt het dat zo veel mensen ziek zijn, en wat kunnen we ertegen doen? Misschien dat de zee of zeelucht ons daarbij kan helpen."
Haast bij het ontrafelen van het mysterie
"Daarnaast veranderen we als mensen steeds meer aan de zee. Denk aan de windmolenparken die op zee worden gebouwd, hebben die een effect op de organismen in de zee, en daarmee op onze gezondheid? En hoe zit dat met alle plastics die door vervuiling in de zee terechtkomen?"
Het laatste punt maakt volgens Asselman ook duidelijk waarom er haast is bij het ontrafelen van het mysterie van de gezondheidswinst die we aan zee ervaren. "We moeten voorkomen dat de bijzondere kracht van de zee door menselijke ingrepen verdwijnt. Want dát de zee goed is voor onze gezondheid, daar zijn we wel van overtuigd."
