We zitten midden in de tweede coronagolf, het wordt steeds donkerder buiten en we weten niet hoe en of we de feestdagen gaan vieren. Weinig om vrolijk van te worden. Maar toch is het goed om de humor van de hele situatie in te blijven zien, want humor verlicht pijn. Maar waarom eigenlijk? En hoe komt het dat humor in zware tijden extra goed werkt? "Door er een grap over te maken, zeg je eigenlijk: dit is helemaal niet bedreigend of eng. Ik sta hier boven."
"Humor maakt ons veerkrachtiger, creatiever en vindingrijker. Het is dus belangrijker dan ooit tijdens een pandemie", schrijft Anne Moore in een artikel van the Guardian. Vijf jaar geleden kwam haar broer in een levensbedreigende situatie terecht, die hij overleefde, en humor sleepte hem er doorheen. "Humor kalmeerde hem, hij bleef er zichzelf door, onder onmetelijke druk."
Dit jaar zien we humor een soortgelijke rol spelen. Slechts een week na de lockdown, terwijl het hele land in shock was, begonnen werkloze sportcommentatoren met verslag doen van hun honden, of hoe ze hun doucheafvoer ontstopten. Twitter kwam tot leven met memes over de toiletrol, thuisonderwijs en coronakilo’s.
Maar welk nut heeft humor in deze barre tijden? Volgens Madelijn Strick, sociaal psycholoog aan de Universiteit van Utrecht, is humor niet alleen grappig zijn. "Het bestaat uit drie dingen: grapjes maken, grappen kunnen begrijpen en, als laatst, in staat zijn om te relativeren met behulp van humor. Vooral dat laatste is belangrijk als het gaat om de huidige crisis. Onze uiting van humor op dit moment is een vorm van relativering."
Volgens Strick gebruiken we humor om een situatie die eigenlijk negatief of bedreigend is, lichter en kleiner te maken. "Door er een grap over te maken, zeg je eigenlijk: dit is helemaal niet bedreigend of eng. Ik sta hier boven."
Grappenpiek
En daar hebben veel mensen - ook nu weer - behoefte aan, weet Mark Boukes, onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam. "Nu we in de tweede coronapiek zitten, neemt ook het aantal grappen weer toe. Wel in een mindere mate, omdat de meeste grappen tijdens de eerste piek al zijn gemaakt."
Sinds de eerste lockdown dit jaar verzamelde Boukes, samen met Giselinde Kuipers maar liefst 12.000 'coronagrappen' van over de hele wereld. Het doel? "De grappen analyseren en op basis van die analyse een conclusie trekken over wat voor soorten humor mensen elkaar sturen tijdens corona."
Samen met Kuipers creëerde Boukes een groot wetenschappelijk netwerk met interesse in humor. Een aantal maanden geleden deden ze een wereldwijde oproep naar 'coronagrappen'. Met resultaat. "Er kwamen meer dan 12 duizend grappen binnen. Uit onder andere Rusland, Estland, Amerika en Engeland. Het is de eerste keer ooit dat we – met de hele wereld tegelijk – grappen maken over hetzelfde onderwerp. Dat is interessant, want zo kunnen we de verschillen in humorstijlen meten tussen diverse landen."
Boukes en Kuipers definiëren een coronagrap als volgt: "Een grap die duidelijk te linken is aan corona, maar hierbij hoeft het woord corona niet genoemd te worden. Mark Rutte, de illegale feestjes en hamstergedrag zijn bijvoorbeeld goede onderwerpen waarover een coronagrap gemaakt kan worden, omdat deze onderwerpen gaan over de situatie waarmee we op dit moment moeten dealen."
Omdat het onderzoek groter en tijdrovender blijkt dan verwacht, zijn er nog geen concrete resultaten. "We verwachten rond maart de eerste conclusies te kunnen trekken", zegt Boukes.
(On)acceptabel?
Coronagrappen zijn grappig, vindt psychologe Strick, maar wel tot op zekere hoogte. "Zolang ze niet over de zieken zelf gaan is het acceptabel. De ongemakken rondom het virus zoals thuiswerken met kinderen, online vergaderen, de politiek, hamsteren en schaarste van toiletpapier. Allemaal goed. Maar maak geen grappen over de zieke mensen, want dan sla je de plank mis."
Goede grappen mogen best wat spot in zich hebben, maar kijk wel uit wie je daarbij beledigt. "De ongeschreven regel luidt: 'Je mag naar boven schoppen, maar niet naar beneden.' Maak je een grap over een machtig persoon of instituut, welke er bewust voor kiest in de media te zijn, dan is dat schoppen naar boven. Dat mag. In tegenstelling tot het belachelijk maken van mensen die het moeilijk hebben. Dat is niet oké."
Iedereen heeft gevoel voor humor volgens Strick. "Het is een belangrijke, sociale vaardigheid die al bij onze verre voorouders aanwezig was. Humor heeft overlevingswaarden, vooral in sociaal contact. Het stimuleert groepsverband en is een basale, menselijke vaardigheid die in de basis bij iedereen aanwezig is."
Nog genoeg grappen
Of de één meer humor heeft dan de ander? "Dat ligt er helemaal aan wat jij als humor ziet. Het stereotype beeld van iemand met humor is dat diegene grappen maakt, maar dat klopt niet. Kijkend naar de drie dingen die humor omvat kan iemand bijvoorbeeld geen grappen vertellen, maar wel een sterk gevoel voor humor hebben omdat hij of zij de grappen van anderen waardeert en goed kan relativeren. Mensen verschillen op alle drie de dingen van elkaar, dus dat is lastig vergelijken."
Humor houdt ons positief in moeilijke tijden. "Laten we daarom ook vooral in de tweede golf proberen onze creativiteit voor humor weer te laten bloeien. Ik vind het nu toch een beetje stil, vergeleken met de eerste golf. Natuurlijk zijn de meeste grappen al gemaakt en wordt het steeds moeilijker, maar ik weet zeker dat er nog nog genoeg grappen te maken zijn."
