Het lijkt alsof je gisteren nog over de Ramblas naar huis rolde, terwijl je toch echt alweer een paar weken achter je computer geplakt zit. Vijf minuten in de rij kunnen urenlang duren. En waarom voelt ieder moment dat je aanstaande verkering niet terug appt als een kille winterslaap? Hoe zit het precies met tijdsbeleving en vooral: kunnen we er invloed op uitoefenen?
De zomervakantie is een klassieker. Als kind voelen die zes weken als een eeuwigheid, en nu schuif je in een vloek en een scheet alweer verwonderd aan bij het terugkerende forenzenfeestje op de A2. De zomervakantie is omgevlógen. En, is het je ooit opgevallen dat de terugweg echt korter voelt dan de heenreis? Onderzoeker Niels van de Ven, van Tilburg University, noemt dat het terugwegeffect. Zodra je naar huis gaat, lijkt de tijd sneller te gaan. Hij ontdekte dat het komt door verkeerde verwachtingen.
Voor zijn onderzoek stuurde hij 350 proefpersonen met de bus naar de Huishoudbeurs of de Efteling. De ondervraagden dachten dat de terugweg 22 procent sneller ging dan de heenweg, terwijl die in praktijk even lang was. Vooral de mensen die dachten dat de heenreis heel lang zou duren, schatten de terugreis veel korter in. De reizigers die van tevoren te horen kregen dat de heenreis héél lang zou duren, hadden juist helemaal geen last van het terugwegeffect - op de heenweg was het immers allemaal al hartstikke meegevallen. Een grote mindfuck dus!
Heb je twee weken alleen maar op het strand gelegen? Dan lijkt je vakantie omgevlogen
Met het terugdenken aan je vakantie ligt het weer anders. Heb je twee weken alleen maar op het strand gelegen, dan lijkt je vakantie omgevlogen. Terwijl je van een weekendje abseilen in de Ardennen het gevoel kunt hebben dat je weken bent weggeweest. Dat heeft te maken met de hoeveelheid nieuwe indrukken die je ervaart, legt Van de Ven uit. "Al die ervaringen vragen je volle aandacht, en daardoor voelen je dagen vanzelf lang en vol."
Onze waarneming van tijd verandert achteraf, maar ook op het moment zelf kan de beleving van tijd verschillen. Tijd kan vliegen en kruipen: de twee minuten wachten op de uitslag van je zwangerschapstest, duren bijvoorbeeld veel langer dan twee minuten Orange is the New Black. Steve Taylor, docent psychologie aan de Universiteit van Manchester, schreef hierover het boek Tijd maken: Tijdsbeleving en hoe we ermee omgaan.
Leef tijd
Een van de belangrijkste factoren in hoe we tijd ervaren, is volgens Taylor, onze leeftijd. Voor kinderen verstrijkt de tijd langzamer dan voor volwassenen. Zoals met die zes weken zomervakantie bijvoorbeeld. Zo rond je dertigste begin je te merken dat de tijd werkelijk sneller gaat. Steeds minder ervaringen zijn nieuw en de jaren lijken elkaar - met wéér een Kerst, Oud & Nieuw en vakantie in Zuid-Frankrijk - steeds sneller op te volgen. In je jonge jaren doe je heel veel dingen voor het eerst, dus beleef je alles bewuster. Dat is ook het verschil met een stedentrip of een strandvakantie bijvoorbeeld. Een weekend naar Kopenhagen of Berlijn, waarin je veel doet, musea bezoekt, naar restaurants gaat en de stad verkent, voelt langer dan wanneer je gewoon thuis blijft. Nieuwe indrukken eisen meer aandacht op dan bekend terrein. "Drie minuten treinvertraging is niks als je net een hele reis gemaakt hebt."
Wanneer de tijd verdwijnt
Soms zijn er ook momenten dat tijd überhaupt niet lijkt te bestaan. Dat heeft meestal te maken met factoren van buitenaf. Met een flinke slok op heb je bijvoorbeeld niet door dat de uren verstrijken. En ook onder invloed van drugs verlies je soms ieder tijdsbesef. Wat er dan gebeurt is dat het 'ego', het 'ik' dat bewust nadenkt over het verleden of de toekomst, wordt uitgeschakeld. Je registreert het simpelweg niet meer. Datzelfde gebeurt in het geval van schizofrenie of als iemand in shocktoestand verkeert. Hypnose en meditatie kunnen een zelfde soort effect hebben: het 'ego' is niet meer in staat na te denken over de tijd. Of dat prettig is of niet ligt natuurlijk volledig aan de context.
Sowieso zou het prettig zijn als we onze beleving van tijd zouden kunnen manipuleren, zodat rottige momenten sneller voorbijgaan en leuke momenten langer duren. Dat eerste doen we maar al te vaak. We doden de tijd in de trein en op een saaie zitverjaardag met onze telefoon of een boek. We bellen vrienden als we in de file staan en kijken een serie op de crosstrainer in de sportschool. Zodra onze gedachten in beslag wordt genomen, verstrijkt de tijd vlugger. Van de Ven: "Hoe drukker we ergens mee bezig zijn, des te sneller gaat de tijd. En: hoe minder we in beslag worden genomen, des te langzamer de tijd verstrijkt."
'Ervaringen maken gelukkiger dan spullen, want een mooie herinnering laat je reizen door de tijd'
Moeilijker is het om een leuke tijd te verlengen. Dan werkt juist het tegenovergestelde, vertelde Taylor in NRC: zorg dat je nergens door in beslag wordt genomen. Lanterfant en rust. Dus als je een avondje alleen thuis bent, en je wilt daar zo lang mogelijk van genieten, moet je juist geen film kijken die je al aandacht opslokt, want dan vliegt de tijd. "Ik lees een stuk in een boek, luister dan wat muziek, bel eens met een vriend en drentel wat door het huis. Zo duurt mijn avond het langst."
Volgens Van de Ven kunt je ook het peak-end-effect proberen, iets wat je bij films ook ziet. "Ben je onder de indruk van een goed einde van een film, of een reis, zit de spanning in de staart, dan is de kans groot dat je met een positieve herinnering achterblijft die langer duurt. En die herinnering leeft weer op door een nieuwe ervaring. Daarom maken ervaringen je ook zoveel gelukkiger dan bijvoorbeeld spullen. Herinneringen laten je reizen in de tijd en daar wen je minder aan. Je blijft erover nadenken. Met een nieuwe tv gebeurt dat niet. Maar als je een reis maakt door Thailand en daar geniet van het eten en de mooie tempels, versterken die ervaringen je herinneringen aan verschillende architectuurstijlen en etentjes die je op eerdere reizen hebt gemaakt. Hoe meer kerken je gezien hebt, hoe rijker die reis wordt in je beleving en hoe langer die gevoelsmatig duurt."
Dus, hoe blijf je de tijd een beetje de baas? Kort en goed: app je aanstaande verkering je laatste vakantiefoto's terwijl je op de bus wacht. Dan zit je op alle vlakken gebakken.
