De alvleesklier is een orgaan, dat weten de meeste mensen nog wel. Maar wat doet een alvleesklier nou eigenlijk? Wat heeft hij met diabetes te maken? En waarom is hij zo belangrijk? Wetenschapsjournalist Diederik Jekel legt graag uit.
De alvleesklier: een langwerpig orgaan, vlakbij de maag, zo’n 15 centimeter lang. De meeste mensen denken er waarschijnlijk nooit over na dat ze er eentje hebben. Laat staan dat ze er bewust bij stil staan wat dat ene orgaan eigenlijk allemaal voor ze doet. Maar voor mensen met diabetes is dat wel anders. Zij worden iedere dag geconfronteerd met de belangrijke rol die de alvleesklier speelt. Bij hen werkt de alvleesklier namelijk niet zoals het hoort en dat heeft een grote invloed. Op hun lichaam en hun leven.
Wil je helpen om meer onderzoek mogelijk te maken voor een beter leven met diabetes? Doe een gift!
Chemisch fabriekje
Wat doet een alvleesklier dan eigenlijk precies? Wetenschapsjournalist Diederik Jekel legt het graag uit. Zelf leeft hij sinds zijn zeventiende met diabetes type 1. Daardoor weet hij als geen ander hoe belangrijk de alvleesklier is. ‘Je kunt de alvleesklier zien als een soort chemisch fabriekje dat allerlei nuttige stofjes aanmaakt. Stofjes die je lichaam nodig heeft om te kunnen doen wat het moet doen. Stofjes zoals bijvoorbeeld insuline en glucagon, twee hormonen die nodig zijn om de bloedsuikerspiegel in het lichaam goed te regelen. Simpel gezegd: insuline zorgt ervoor dat de bloedsuikerspiegel daalt, glucagon zorgt er zo nodig voor dat de bloedsuikerspiegel stijgt.’
Beide functies zijn belangrijk, want zowel met een te hoge als een te lage bloedsuikerspiegel kan het lichaam niet goed functioneren. Een te hoge bloedsuikerspiegel, ook wel hyper genoemd, zorgt op de korte termijn voor symptomen als dorst, geïrriteerdheid en vaak moeten plassen en kan op de lange termijn ook schade toebrengen aan bijvoorbeeld de bloedvaten. Een te lage bloedsuikerspiegel, ook wel hypo genoemd, gaat in het beginstadium gepaard met symptomen als honger, futloosheid en spiertrillingen en in een later stadium met onder andere duizeligheid, verwarring en bewusteloosheid. Onbehandeld kan iemand door een hypo in coma raken of zelfs overlijden.
Thermostaat
Daarom is het dus heel belangrijk dat je bloedsuikerspiegel zo stabiel mogelijk blijft. Normaal gesproken zorgt je lichaam daar zelf voor, met behulp van de alvleesklier. Jekel: ‘Zoals een slimme thermostaat erop is ingesteld om de temperatuur in huis zo aangenaam mogelijk te houden, niet te koud maar ook niet te warm, zo is het lichaam erop ingesteld om de bloedsuikerspiegel zo stabiel mogelijk houden. Dus wanneer de bloedsuikerspiegel stijgt, geeft je lichaam een seintje aan de alvleesklier: hé, ga jij eens insuline aanmaken, waarna de bloedsuikerspiegel weer daalt. En wanneer de bloedsuikerspiegel te laag wordt, bijvoorbeeld omdat je een tijdje niets hebt gegeten, produceert de alvleesklier glucagon om deze weer omhoog te krijgen. Zo blijft het mooi in balans.’
Maar bij mensen met diabetes werkt dit systeem niet meer zoals het hoort. Bij diabetes type 1 maakt de alvleesklier helemaal geen insuline meer aan. Bij diabetes type 2 maakt de alvleesklier nog wel insuline aan, maar het lichaam reageert er niet meer goed op. ‘Stel, je vergelijkt insuline met benzine die je in een auto gooit,’ zegt Jekel. ‘Bij diabetes type 2 heb je wel benzine, maar het rendement van je auto is heel laag. In dat geval moet je dus steeds meer benzine in de auto gooien, om nog vooruit te komen. Bij diabetes type 1 komt er helemaal geen benzine meer uit de pomp.’
Sleuteltje
En dat is een probleem, want je lichaam heeft insuline nodig om te kunnen functioneren. ‘Iedere keer als je koolhydraten eet, bijvoorbeeld in de vorm van brood, pasta of fruit, breekt je lichaam die koolhydraten af tot glucose,’ zegt Jekel uit. ‘Glucose werkt als brandstof voor je lichaam. Maar glucose heeft de hulp van insuline nodig om de cellen van het lichaam binnen te kunnen dringen. Stel je voor dat cellen een soort kamertjes zijn waarvan de deurtjes op slot zitten, dan werkt insuline als het sleuteltje dat de celdeurtjes openzet, zodat de glucose naar binnen kan gaan om z’n werk te doen.’
Omdat de alvleesklier van mensen met diabetes type 1 geen insuline meer aanmaakt, moeten zij zichzelf insuline toedienen via een injectie of een pompje, zodat hun bloedsuikerspiegel omlaaggaat en hun organen de nodige brandstof krijgen. Hiervoor moeten ze hun bloedsuikerspiegel heel goed in de gaten houden en iedere keer als ze koolhydraten gegeten hebben, precies berekenen hoeveel insuline ze moeten spuiten. Niet te weinig, maar ook zeker niet teveel. Bij te weinig insuline blijft de bloedsuikerspiegel te hoog. Te veel insuline kan leiden tot een te lage bloedsuikerspiegel, ofwel een hypo.
Zwaard van Damocles
‘Voor mensen zonder diabetes is het moeilijk voor te stellen hoe het is om continu bezig te moeten zijn met wat je eet, hoeveel je eet, of je wel genoeg insuline bij je hebt en of de dingen die je doet je bloedsuikerspiegel beïnvloeden,’ zegt Jekel. ‘Sporten heeft bijvoorbeeld invloed op je bloedsuikerspiegel. Net als alcohol of koffiedrinken. Of verliefd zijn. Je bent er je hele leven, ieder uur van iedere dag mee bezig. En als je het niet goed in de gaten houdt, kan dat grote gevolgen hebben voor je gezondheid. Voor mensen met diabetes is dat een zwaard van Damocles dat continu boven hun hoofd hangt. Dat is een last die door mensen die zelf niet met diabetes leven, vaak wordt onderschat.’
Hopelijk kan de last die mensen met diabetes dragen in de toekomst iets worden verlicht. De Nederlander Robin Koops werkt namelijk aan de ontwikkeling van een kunstalvleesklier die naar verwachting binnen twee jaar eerst op de markt zal worden gebracht. Dit apparaatje maakt gebruik van slimme sensoren om de bloedsuikerspiegel in de gaten te houden en kan via een pomp zowel insuline als glucagon toedienen. Zo kan het apparaat de werking van de alvleesklier nabootsen. ‘Een enorme stap voorwaarts,’ zegt Jekel. ‘Deze uitvinding kan een enorme positieve impact hebben de kwaliteit van leven van mensen met diabetes. Niet meer continu bezig zijn met wat je hebt gegeten, hoeveel insuline je moet spuiten, hoe hoog of laag je bloedsuikerspiegel is. Dat is fantastisch. Zo’n kunstalvleesklier geeft mensen met diabetes de vrijheid terug die voor andere mensen vanzelfsprekend is.’
Vind je het belangrijk dat de kunstalvleesklier er komt? Doe een gift.
Het Diabetes Fonds wil Nederland gezonder maken en diabetes genezen door het financieren van wetenschappelijk onderzoek naar betere behandelingen, genezing en complicaties van diabetes.
Diabetesvereniging Nederland verbindt als patiëntenorganisatie mensen met diabetes, behartigt hun belangen (bijvoorbeeld rond goede diabeteszorg, vergoeding en beschikbaarheid van hulpmiddelen) en ondersteunt hen in het voluit kunnen leven met diabetes.
