Het kabinet moet zijn burgers beschermen tegen de opwarming van de aarde. Met dat argument, op basis van het Europese mensenrechtenverdrag, won Urgenda hun geruchtmakende klimaatzaak tegen de Nederlandse staat. Diezelfde argumentatie wordt nu ingezet bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM).
Vandaag buigt dat Hof zich over twee zaken; in het najaar volgt nog een derde zaak. De hamvraag in alle drie is: schendt een land mensenrechten als het klimaatdoelen niet haalt?
Als het Hof hier instemmend mee antwoordt, kan dat gevolgen hebben voor álle bijna 50 landen die bij het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens zijn aangesloten. De uitspraak van het EHRM is bindend: de betrokken lidstaat of lidstaten tegen wie een klacht is ingediend, moeten de uitspraak van het Hof volgen. Ze moeten dan bijvoorbeeld een boete betalen, of een wetswijziging doorvoeren.
Zorgplicht
Volgens het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens hebben landen een zorgplicht voor hun burgers. Als er sprake is van een ‘reëel en dreigend gevaar’, moeten ze daar tegen optreden. De opwarming van de aarde door de uitstoot van broeikasgassen is zo’n reëel en dreigend gevaar, beargumenteerde klimaatorganisatie Urgenda in hun geruchtmakende rechtszaak tegen de Nederlandse staat.
Zowel de rechtbank, het gerechtshof als de Hoge Raad gaf hen gelijk en nu wordt deze uitspraak ook op Europees niveau ingezet, bevestigt advocaat Roger Cox. Hij was onder andere betrokken bij de Urgenda-rechtszaak.
De eerste zaak die vandaag in Straatsburg dient, is aangespannen door een groep van meer dan 2000 Zwitserse vrouwen, van wie een derde ouder is dan 75 jaar. Zij spanden in 2016 een zaak aan tegen de Zwitserse regering om af te dwingen dat die meer actie zou ondernemen om klimaatverandering tegen te gaan. Hun verzoek werd meerdere keren afgewezen, waardoor zij uiteindelijk bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens uitkwamen.
Aanwakkeren klimaatcrisis
De tweede zaak is aangespannen door een Fransman. Damien Carême, inwoner en voorheen burgemeester van het Noord-Franse plaatsje Grand-Synthe, vindt dat Frankrijk te weinig heeft gedaan om klimaatverandering tegen te gaan. Daarmee worden in zijn optiek de mensenrechten op leven en eerbiediging van familie- en gezinsleven geschonden.
In het najaar komen zes Portugese jongeren aan het woord. Zij hebben geen zaak aangespannen in hun eigen land, maar zijn direct naar het Hof gestapt om 33 landen (waaronder Nederland) aan te klagen voor het aanwakkeren van de klimaatcrisis. Hun klacht richt zich op de toenemende bedreiging die klimaatverandering vormt voor hun leefomgeving.
De zaken worden afgewikkeld door de Grote Kamer van het Hof, wat betekent dat er liefst 17 rechters naar kijken. Een uitspraak laat nog even op zich wachten; die komt pas als alle zaken zijn behandeld.
"Als de klagers in het gelijk worden gesteld door het hoogste mensenrechtenhof in Europa, dan geldt als basisregel dat ieder Europees land dat inadequaat klimaatbeleid voert, zich schuldig maakt aan het schenden van de mensenrechten van zijn burgers", zegt Cox.
"Dat is een zeer zware schending die vele juridische gevolgen heeft en landen dwingt om goed klimaatbeleid te gaan voeren. De verwachting is dat ook mensenrechtelijke colleges buiten Europa dit voorbeeld zullen gaan volgen. Het zou dus een grote stap voorwaarts zijn bij het oplossen van het klimaatprobleem."
Uit een rapport van Unep, het milieuprogramma van de Verenigde Naties, blijkt dat burgers en milieuorganisaties steeds vaker naar de rechter stappen om actie af te dwingen tegen klimaatverandering. In 2020 ging het om zo'n 1550 klimaatrechtszaken in 38 landen. In 2017 liepen er nog maar 884 zaken in 24 landen.
In Nederland volgde na de Urgenda-zaak ook een rechtszaak van onder andere Milieudefensie tegen Shell. De olie- en gasgigant 'kan en moet' zijn CO2-uitstoot terugdringen, oordeelde de rechtbank. Shell is tegen het vonnis in beroep gegaan. Dat hoger beroep dient nu nog.
