De Levenseindekliniek helpt mensen die ondraaglijk en uitzichtloos lijden met een zelfverkozen dood.
Het aantal euthanasieaanvragen is het afgelopen jaar gestegen. Ook bij de Levenseindekliniek, waar mensen met een doodswens worden bijgestaan die niet bij hun eigen arts terecht kunnen. "Je helpt mensen in een uitzichtloze situatie. Je ziet enorme opluchting."
Steven Pleiter (foto) is bestuurder van een kliniek waarvan hij liever had dat die niet nodig was. De kliniek biedt mensen hulp die dat niet krijgen van hun behandelend arts. "Wij zouden de kliniek het liefst opheffen."
Té complex
De Levenseindekliniek bestaat sinds 2012 en biedt hulp bij euthanasie en zelfdoding. Dat is onder strenge voorwaarden sinds 2002 toegestaan. De kliniek werd opgericht door de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde (NVVE) die zag dat er mensen waren die door hun uitzichtloos en ondraaglijk lijden niet verder wilden leven, maar niet door hun eigen arts werden geholpen.
ZIE OOK: Sarah (29) sterft over twaalf dagen: 'Na zo'n rotleven heb ik recht op een waardige dood'
"Dat kan zijn omdat de eigen arts vindt dat er niet aan de voorwaarden voor euthanasie wordt voldaan. Bijvoorbeeld als er nog behandelingen zijn die nog niet zijn geprobeerd", zegt Pleiter. "Maar het kan ook dat een arts niet wil meewerken om principiële redenen, bijvoorbeeld vanwege zijn of haar geloof. Én het kan zijn dat een arts de ziekte te complex vindt om te kunnen oordelen of euthanasie mag worden uitgevoerd."
Weloverwogen beslissing
Die complexiteit komt soms voor bij mensen met een lichamelijk ziekte, maar vaker komt dat voor bij chronisch psychiatrische patiënten, die vaak verschillende aandoeningen hebben. Ook waar het mensen betreft die in de beginfase van dementie verkeren, is het beoordelen van het euthanasieverzoek niet eenvoudig.
"Een lichamelijke ziekte is objectiever vast te stellen, bijvoorbeeld door kankercellen die groeien. Daardoor is ook te zien of iemand is uitbehandeld. Bij psychiatrische patiënten is dat moeilijker. Bovendien kan de wilsbekwaamheid lijden onder de aandoening die iemand heeft, dat komt bijvoorbeeld voor bij sommige aandoeningen in het autistisch spectrum. Het is dan de vraag of iemand zelf wel in staat is om weloverwogen een beslissing te nemen over het einde van zijn leven."
Behandelend arts
Mensen kunnen terechtkomen bij de Levenseindekliniek via een arts of ze kunnen zich zelf melden. "Ze moeten dan een uitgebreid vragenformulier invullen. Dat zijn zo'n tien kantjes met vragen. Dat heb je niet even in een half uurtje ingevuld."
De kliniek neemt vervolgens contact op met de behandelend arts van de patiënt. In het geval van psychiatrische patiënten vaak de psychiater. "Je wilt duiding van iemand die een band heeft met de patiënt. Wat vindt die arts er zelf van, wat is er allemaal al gedaan, welke diagnose heeft de patiënt, welke onderzoeken zijn er gedaan? We vragen het medisch dossier op om het te bestuderen. En we vragen ook waarom de arts zelf niet helpt bij de euthanasie."
Het aanmeldingsformulier van de Levenseindekliniek.
Dossier
Dat gesprek tussen de Levenseindekliniek en de arts kan er toe leiden dat er wordt besloten dat de aanvraag wordt afgewezen, bijvoorbeeld omdat iemand nog niet is uitbehandeld of het lijden niet ondraaglijk is. Maar als er op dat moment geen bezwaar is, maakt de Levenseindekliniek een afspraak met de 'hulpvrager'.
"Dat gesprek is heel belangrijk", zegt Pleiter. "Daarin beoordelen we of iemand het traject ingaat voor euthanasie, of dat er nog behandelingen mogelijk zijn. Ook hier kan het proces stoppen. We beoordelen het verzoek en maken een uitgebreid verslag en een dossier. Dat is ook allemaal verplicht volgens de zorgvuldigheidseisen die aan euthanasie worden gesteld."
Team
Als er wordt besloten om verder te gaan, wordt er een team samengesteld met een verpleegkundige en een arts. Bij psychiatrische patiënten is die arts zo vaak mogelijk een psychiater, maar niet altijd, omdat de Levenseindekliniek een tekort aan psychiaters heeft.
Het team zal de maanden daarna tijdens gesprekken met de patiënt onderzoeken of het lijden ondraaglijk en uitzichtloos is. "Dat kunnen vijf gesprekken zijn, maar ook tien. De gesprekken zijn bij de patiënt thuis. De arts en de verpleegkundige leren de biografie van iemand kennen, een beetje zoals een behandeld arts. Er ontstaat een band tussen hen, een vertrouwensrelatie. Dat is niet gek: ze helpen iemand met een ultieme wens. Patiënten zeggen: ik kan niet meer leven, help mij met sterven. Dat is nogal een onderwerp."
Examen
Nog steeds kan op elk moment worden besloten het traject te stoppen. Dat gebeurt ook. En niet alleen door de medewerkers van de Levenseindekliniek, maar ook door de hulpvragers zelf. "Op het moment dat het mogelijk is geworden om de dood normaal te bespreken, voelt het voor sommige patiënten als een opluchting. Daardoor is de mogelijkheid van euthanasie een vangnet waar ze op terug kunnen vallen. Ze besluiten soms zelf om nog behandelingen te proberen."
Voor de patiënten die het traject doorzetten, volgt er nog een gesprek met een andere onafhankelijke arts. Die zogeheten SCEN-arts controleert of er aan alle wettelijke eisen is voldaan, of de andere arts het goed heeft beoordeeld en of er nog behandelmogelijkheden zijn. "Door veel patiënten wordt dit gesprek als heel zwaar ervaren. Zo'n gesprek voelt voor velen als wéér een examen. Bij psychiatrisch patiënten gaat aan het bezoek van de SCEN-arts ook nog een gesprek met een onafhankelijk psychiater, dus iemand van buiten de Levenseindekliniek, vooraf."
Verlossing en opluchting
Als de SCEN-arts concludeert dat er aan alle voorwaarden is voldaan, bekijken vier teams van de Levenskliniek nog een keer gezamenlijk of er aan alle zorgvuldigheidseisen is voldaan. "In het multidisciplinair overleg controleren we of we overal aan hebben gedacht, alle vragen hebben beantwoord, het dossier gedegen is en alles zorgvuldig is gebeurd."
Als dat zo is, kan de euthanasie of de hulp bij zelfdoding doorgaan. Of het niet zwaar is voor de medewerkers van het Levenseindekliniek? "Het maakt het iets minder zwaar dat je iemand helpt die ondraaglijk lijdt en wiens leven uitzichtloos is. Iemand helpen, is wat zorgverleners doen. En je ziet vaak een enorme opluchting bij de patiënten. 'Het mag.' Dat zien wij vrijwel altijd. Verlossing en opluchting, als blijkt dat hun laatste wens wordt gehonoreerd."
