De Nederlandse overheid mag dankzij een nieuwe wet straks meer gaan aftappen. Deze zomer lieten bedrijven en mensenrechtenorganisaties massaal aan Plasterk weten: de nieuwe inlichtingenwet gaat veel te ver. RTL Z sprak erover met surveillance-expert Quirine Eijkman.
Nederland krijgt een nieuwe inlichtingenwet. Een wet die inlichtingendiensten, de AIVD en de MIVD meer macht geeft. De huidige wet heeft namelijk een opknapbeurt nodig, vindt minister Plasterk; hij is niet meer van deze tijd. Waar de overheid eerst gericht moest zoeken, mag straks ook bulkcommunicatie via de kabel (mobiel verkeer) worden afgetapt. Critici noemen de nieuwe wet dan ook de 'sleepnetwet'. Mailtjes, whatsappjes, alles kan worden 'gesleept' zonder juridische toetsing.
Bedrijven en organisaties hebben massaal hun zorgen en bezwaren gedeeld bij een internetconsultatie. Of Plasterk daar wat mee gaat doen is de vraag.
RTL Z sprak met surveillance-expert Quirine Eijkman van Amnesty International over de mogelijke gevolgen van de nieuwe inlichtingenwet.
Als ik op jullie website kijk zie ik een bericht over een Oekraïense filmmaker die de gevangenis in gaat, een Cubaanse gewetensgevangene die vrij is gelaten. Exact de berichten over mensenrechten die je van Amnesty verwacht. Waarom maken jullie je nu zo veel zorgen over een Nederlandse wet?
"Digitale rechten zijn ook mensenrechten. Aftappen en afluisteren zijn nieuwe vormen van een inbreuk op mensenrechten. Bijvoorbeeld op privacy. Inlichtingendiensten moeten wel wat dingen kunnen doen, maar het moet wel proportioneel en noodzakelijk zijn. En het moet van tevoren onafhankelijk en juridisch getoetst worden. Als een heel bedrijf afgeluisterd wordt, moet de AIVD daar wel eerst toestemming voor hebben van de rechter om te zien of dat geoorloofd is. Bij deze nieuwe wet is die juridische toetsing er niet. Nu mag de minister dat zelf beslissen."
Maar veel mensen zullen zeggen: ik doe niks fout, Facebook weet toch alles al van me. Why should I care?
"Omdat de overheid veel meer macht over je krijgt. Deze bevoegdheden zonder gerechtelijke toetsing zijn op zichzelf al een inbreuk op een mensenrecht. Dat principe is al verkeerd. Dan hebben we het nog niet eens gehad over de uitvoering. Deze regering zou nog redelijk voorzichtig met de nieuwe bevoegdheden om kunnen gaan maar wie zegt dat een volgende regering ook zo voorzichtig is? Elk kabinet zal zeggen: wij zorgen wel dat het goed komt. Maar dat kan je dus niet checken."
Noem eens een voorbeeld. Wat kan er misgaan.
"Het maakt een eerlijke procesgang lastiger. Als de AIVD informatie aanlevert in een strafzaak, wat nu nog vrij uitzonderlijk is, dan kan niemand die informatie onafhankelijk toetsen. Dat kan eigenlijk niet in een democratische rechtstaat. Als jij mij wilt afluisteren moet je eerst toestemming vragen aan de rechter. Aan een onafhankelijk instituut. Met deze wet ga je richting een politiestaat."
“En het is niet alleen die bulk aan informatie die verzameld wordt. Die informatie kan ook uitgewisseld worden met andere landen. Onze Engelse collega’s van Amnesty International zijn bijvoorbeeld afgeluisterd door de Britse inlichtingendienst en hebben nu een rechtszaak in Europa aangespannen. Als vertrouwelijke informatie van mensenrechtenorganisaties met Pakistan of Egypte gedeeld wordt, kan het echt gevaarlijk worden.”
De overheid zegt: het is allemaal in uw bestwil. Voor de nationale veiligheid.
"Het is helemaal niet bewezen dat dit soort maatregelen echt tot bijvoorbeeld minder terroristische aanslagen leiden. Wij snappen ook wel dat inlichtingendiensten iets moeten kunnen doen. Als er echt gevaar is. Maar dan moet er eerst noodzaak aangetoond worden en men moet zich op specifieke mensen richten. Niet op hele organisaties en bevolkingsgroepen. Er gaat nu heel veel macht naar de overheid en er wordt onvoldoende uitgelegd waarom het nodig is."
De nieuwe bevoegdheden die in de nieuwe wet staan: doen de inlichtingendiensten dit niet allang? Snowden heeft laten zien: er wordt zo veel afgeluisterd, zonder dat we het weten.
"Dat weet ik niet. Ik weet wel dat het nu legaal wordt in Nederland. En dat ze nu gaan beginnen bij de bulk en dan pas gericht gaan zoeken. Dat zou andersom moeten."
Er zijn heel veel bedrijven en organisaties in de pen geklommen om te protesteren tegen de nieuwe wet. Wat verwacht je dat Plasterk gaat doen?
"Na zo veel reacties kunnen ze niet anders dan de kritiek serieus nemen. Misschien nemen ze wel wat punten over. Aan de andere kant: ik zie vergelijkbare wetten die worden aangenomen in Groot-Brittannië en Frankrijk."
"Met deze wet wordt massasurveillance legaal gemaakt. Als het er dan een nieuwe wet komt, laten ze dan eerst een selectie maken. Niet die bulk-informatie; het zoeken moet specifiek en gericht zijn.“
