Bitcoin is superanoniem en dé munt die gebruikt wordt door criminelen. Of toch niet? Vijf vragen over criminaliteit en bitcoin.
Wat is bitcoin ook alweer?
Bitcoin is een cryptocurrency, een virtuele valuta, waarmee je kunt betalen zonder dat je daar een bank voor nodig heb. Zitten jij en een goede vriend naast elkaar, dan kun je hem zo vijf euro geven. Zit hij in Amsterdam en jij in Maastricht, dan heb je een bank nodig om geld over te maken. Zonder bankrekening ben je nergens.
Bitcoin is een systeem waardoor je, in theorie, geen banken nodig hebt. Het peer-to-peer-geldsysteem werkt dankzij een gezamenlijk grootboek (de blockchain), een soort gezamenlijke bank, waarop transacties worden opgeslagen. Je geld sla je op in een 'wallet', een portemonnee op je computer.
Kun je op veel plekken betalen met bitcoin?
Ja, in september 2015 kon je wereldwijd bij 106.000 (met name online) winkels betalen met bitcoin, waaronder bekende bedrijven als Microsoft, Dell en Overstock. In Nederland kun je ook op honderden online en fysieke plekken terecht met je bitcoins, zoals Thuisbezorgd.nl. Deze winkels hebben overigens vaak zelf geen bitcoinwallet. Ze werken samen met een tussenpartij, zoals BitPay, die de bitcoins gelijk omzet naar euro’s of dollars.
Niet alleen consumenten doen bitcointransacties; de soorten transacties lopen - net als bij euro’s en dollars - zeer uiteen. Deze graphic geeft een aardig beeld van de diversiteit. Naast enthousiastelingen die met bitcoins spullen kopen, heb je ook ondernemers die zakelijke transacties doen, of miners (die het bitcoinsysteem onderhouden en bitcoins ontvangen voor hun werk), speculanten, mensen die geld halen uit bitcoinpinautomaten, hackers die websites platleggen en bitcoins eisen etc.
Hoe anoniem is bitcoin?
Bitcoin is behoorlijk anoniem en toch ook weer niet. Wie er achter transacties zit is in beginsel geheim. Namen en rugnummers worden niet aan ‘bitcoinrekeningen’ gekoppeld binnen het bitcoinsysteem. Alle transacties daarentegen zijn openbaar; het is alsof je overboekingen allemaal online staan, zonder dat iemand kan zien dat ze van jou komen. In 2013 analyseerden onderzoekers deze openbare transacties en probeerden ze terug te leiden naar de ‘anonieme’ gebruikers. Ze kwamen een heel eind.
Er is nog een kanttekening bij het anonieme imago van bitcoin. Wie via een van de bekende commerciële wisselkantoortjes bitcoins koopt of met bitcoins aankopen doet bij bekende bedrijven moet zichzelf vaak al bekend maken. "Bitcoin is voor deze gebruikers effectief niet anoniemer dan een bankrekening," schrijft deze bitcoinexpert, "hoewel dit verlies van anonimiteit plaatsvindt op het moment dat je bitcoins koopt en het geen onderdeel is van het bitcoinprotocol zelf."
Maar er zijn dus ook sluipwegen?
Jazeker. Criminelen vinden vaak manieren om anoniem het buitgemaakte geld in handen te krijgen. Zo ook bij bitcoin: er zijn louche witwasdiensten waar bitcoins naartoe kunnen worden verzonden. Zo’n dienst verzamelt alle bitcoins, houdt ze even in de digitale kluis en husselt ze dan door elkaar. Je kunt vervolgens aangeven naar welk adres jouw geanonimiseerde bitcoins moeten. Deze wissel je in bij de bank. Het is dan voor de politie heel lastig om de oorspronkelijke criminele bitcointransactie te traceren. Dergelijke diensten nemen vaak een percentage in van het geld dat wordt witgewassen.
Wordt de valuta veel gebruikt door criminelen?
Ja, bijvoorbeeld op het darknet: het internet waar iedereen anoniem is. Daar verplaatsen mensen zich naartoe die meer behoefte hebben aan privacy: van politiek-kritische bloggers, die bijvoorbeeld vanwege een dictatoriaal regime een veilig kanaal zoeken, tot criminelen die wapens en drugs verhandelen. Die laatste worden dikwijls geprijsd in bitcoins.
Eind vorig jaar publiceerde Europol een rapport over internetcriminaliteit. Veertig procent van de door de Europese politieorganisatie geïdentificeerde transacties tussen internetcriminelen gaat via de digitale munt. Andere diensten zijn ook populair. Iets minder dan 25 procent gaat via PayPal, blijkt uit cijfers van Europol. Andere gebruikte diensten zijn Ukash, Webmoney en Western Union. Europol constateerde dat de acceptatie toeneemt, ook bij overheden, maar dat er nog te weinig regulering is. "Cryptocurrencies worden steeds meer geaccepteerd op overheidsniveau, met een aantal EU jurisdicties die ofwel regulering voorstellen of de munt al reguleren. Het is onvermijdelijk dat er meer regulering gaat volgen, hoewel er nu een gebrek aan harmonisatie is als het om de aanpak gaat."
