Wat hebben eksters, hamsters, prieelvogels en mensen gemeen? Ze verzamelen. Waar komt het vandaan? En, misschien wel belangrijker, waar gaat het naartoe? Want verzamelen kan flink uit de hand lopen.
Iedereen verzamelt wel iets. Of kent wel iemand die iets verzamelt. Of het nou moderne kunst is of flippo`s, postzegels of huisjes van KLM. Verzamelen zit de mens blijkbaar in het bloed.
Waarom verzamelen mensen? Over het antwoord zijn boekenkasten vol publicaties verschenen. En zo veel publicaties als er zijn, zo veel verklaringen. Ordening is daar één van. Grip krijgen op de omgeving of het leven, orde scheppen in de chaos, in control zijn. Het is een aandoenlijke drive. Wat we in het echte leven natuurlijk per definitie niet zijn, zijn we wel in het gecontroleerde mini-universum van onze eigen verzameling: de baas.
Ik wil alles
Een verlangen naar compleetheid is het onmisbare ingrediënt dat hierbij hoort. Je begint met verzamelen en vervolgens wil je meer, meer, meer. Net zo lang tot je verzameling compleet is. Of je dat lukt, hangt af van wat je verzamelt natuurlijk, maar what if? Waarschijnlijk is de lol er dan af en doe je je collectie van de hand.
Gaan orde en compleetheid hand in hand, bezitsinstinct en hebzucht horen daar ongetwijfeld bij. Wie KLM-huisjes leuk vindt, wil ze waarschijnlijk alle 96. Ook zonder businessclass te vliegen. Meer, meer, meer. De stap van nice-to-have naar rupsjenooitgenoeg is klein.
Nog een stapje verder en je bent compulsief obsessief aan het verzamelen. In de psychiatrische vakliteratuur heet dit ‘hoarding.’ Ben je een hoarder, dan verwar je verzamelen met ‘niets kunnen weggooien.’ En ben je, los van realityprogramma’s die een dikbelegde boterham aan jouw afwijking verdienen, een bron van zorg voor menig woningbouwcorporatie.
Curiositeit of schoonheid
Nieuwsgierigheid is een ander motief, de drang om de wereld te leren begrijpen. Illustratief hiervoor is de hausse aan natuurhistorische collecties die mensen vooral in de 18e en 19e eeuw aanlegden: planten, dieren, wetenschappelijke instrumenten, fossielen, uitvindingen, gebruiksvoorwerpen en zelfs mensen. In de betere kringen bezat menigeen een zogeheten ‘Wunderkammer’, een rariteitenkabinet met daaroverheen een pseudowetenschappelijk sausje.
Esthetisch genoegen en zintuigelijk plezier kunnen ook redenen zijn om een verzameling aan te leggen: dingen om je heen hebben omdat je dat gewoon mooi vindt. Zo eenvoudig kan het zijn. De in 2002 overleden schrijver en televisiemaker Boudewijn Büch verzamelde om die reden. In een vraaggesprek met De Telegraaf zei hij ooit: “Ik wil omringd zijn door mooie spullen. Ze houden me van de straat en maken mijn weekenden aangenaam.”
Het ego-ding
Sommige publicaties noemen handel of geldbelegging als een motief om te verzamelen. Dat klopt enerzijds, aan de andere kant: verzamelen is hier geen intrinsieke drive meer, eerder een manier of strategie (tactiek!) om een doel te bereiken. Neppers dus. Veel interessanter is wanneer iemand verzamelt om zichzelf te onderscheiden. Het verzamelen van kunst getuigt van goede smaak, staat in dienst van het ego en accentueert het karakter. De verzameling is deel van de eigenaar en het bewijs van zijn of haar individualisme.
Iets minder onschuldig: verzamelen om aandacht en aanzien te genereren. “Kijk mij eens goede smaak hebben!” Slaat dat sentiment eenmaal door, dan spreken psychologen en antropologen al snel van conspicuous consumption - opzichtige consumptie met als doel te laten zien dat je je een goed inkomen hebt en recht hebt op een hoge sociale status.
En wie echt onsterfelijk wil worden, legt zijn verzameling vast in een heus museum zoals Hélène Kröller-Müller, Isabella Stewart Gardner en Joop van Caldenborgh. Of doet een poging daartoe, zoals Dirk Scheringa.
Tenslotte denken sommige wetenschappers dat verzamelen een overgebleven stuk instinct is dat genetisch is vastgelegd. Iets wat stamt uit de tijd dat we nog jagers/verzamelaars (jawel!) waren. Geruststellend, het is dus gewoon een DNA-dingetje? Of is het toch zoals industrieel en kunstverzamelaar Joop van Caldenborgh zegt? “Verzamelen is iets persoonlijks, het gaat over het bevredigen van bijna obsessieve behoeften.”
