Afgelopen week werd bekend dat 110 Xenos-winkels worden verkocht aan het Belgische woonwarenhuis Casa. De winkels worden omgebouwd tot Casa, waardoor de keten na 45 jaar op een roemloos einde lijkt af te stevenen. Hoe een eigenzinnige winkelformule haar onderscheidende vermogen verloor.
Xenos wordt geboren in 1973, onder de vleugels van de Steenkolen Handelsvereniging (SHV). Dat concern experimenteert die jaren met verschillende frisse, nieuwe winkelformules zoals groothandel Makro, toonwinkel Kijkshop en hypermarkt Trefcenter.
Xenos, dat staat voor 'vreemd' en 'buitenlands', richt zich op jonge en avontuurlijke klanten, die geïnteresseerd zijn in ongewone en exotische artikelen. De eerste winkels openen in Utrecht, Eindhoven en Amsterdam.
Een openingsadvertentie omschrijft Xenos als 'Wereldwarenmarkt, waar u ontdekt wat de wereld eigenlijk allemaal aan artikelen en producten te bieden heeft'. Voor een deurmat van zeegras uit de Filippijnen (8,50 gulden), jam uit Bulgarije (1,69 gulden) en een handgeweven poncho uit Mexico (29,95 gulden) móést je echt bij Xenos zijn.
Hippiecultuur
Xenos wordt in de tweede helft van de jaren zeventig uitgebouwd tot 11 filialen. De winkelketen heeft de wind in de rug van de hippiecultuur, met haar alternatieve levensstijl en interesse in de Derde Wereld.
Niet iedereen is overigens enthousiast. Vanuit de Wereldwinkels worden acties gevoerd tegen Xenos, omdat de keten op te grote schaal artikelen laat fabriceren in ontwikkelingslanden, waardoor de oorspronkelijke economische structuren zouden worden vernietigd. Xenos koopt inderdaad groot in, en is daarom goedkoper dan de Wereldwinkels en kleine boetiekjes.
Teruglopende resultaten
In 1981 staan er al 16 winkels; in Alkmaar, Almelo, Amsterdam (2), Arnhem, Den Haag, Eindhoven, Enschede, Groningen, Haarlem, Heerlen, Leiden, Maastricht, Nijmegen, Rotterdam en Utrecht. Maar begin jaren tachtig krijgt Xenos een knauw, als het hippietijdperk afloopt.
De oorspronkelijke klanten van Xenos 'trouwen alsnog, krijgen kinderen, knippen hun haar af, stoppen met het dragen van sandalen en India-jurken, en vervangen hun houten bistro-borden door burgerlijk serviesgoed van aardewerk', aldus het boek De Eeuw van Blokker. De resultaten lopen terug. Moederbedrijf SHV wil van het dochterbedrijf af. Andere winkelketens willen Xenos echter niet kopen.
Xenos naar de bedrijvendokter
In 1985 weet eigenaar SHV de (inmiddels 19) winkels van Xenos toch te slijten, aan de Rotterdamse investeringsmaatschappij Wolters Schaberg. De bedrijvendokters frissen de keten op.
Onder het nieuwe motto 'avontuurlijk winkelen', krijgt Xenos een meer eigentijds, maar blijvend onderscheidend assortiment. De Bulgaarse jam? Die blijft. Ook worden er weer nieuwe vestigingen geopend. In 1988 staan er 25, met in totaal 400 werknemers.
Als de winkelketen is opgekalefaterd, zet de investeerder Xenos weer in de etalage. In 1989 koopt Blokker Holding, dat dan flink op overnamejacht is, een meerderheidsbelang in Xenos. Vijf jaar later krijgt de retailgigant alle aandelen in handen. Onder Blokker groeit Xenos lekker door. Eind 1995 staan er al 59 Xenos-winkels.
Olievlek
Xenos profiteert van de financiële slagkracht en de inkoopmacht van Blokker. Onder de sterke moeder breidt Xenos ook na 1995 uit als een olievlek. Op het hoogtepunt in 2015 staan er 200 Nederlandse vestigingen, en 63 Duitse.
Begin dat jaar opent Xenos haar webwinkel en een nieuw magazijn in Waalwijk, om de verdere groei in Duitsland mogelijk te maken. In 2016 telt de keten 3900 werknemers.
Op dat hoogtepunt begint Blokker Holding echter verliezen te maken. In 2014 bedraagt het verlies 20 miljoen euro. In 2015 is dat 52 miljoen. Omdat het moederconcern geen resultaten van afzonderlijke dochters bekend maakt, is onduidelijk hoe groot de verliezen bij Xenos zijn.
Maar dat de keten haar onderscheidende vermogen en gunstige prijspeil uit de eerste decennia heeft verloren, is duidelijk. Concurrenten als Hema en Action kopen inmiddels ook over de hele wereld in, en zijn soms nog goedkoper.
Sanering
Dat het niet lekker meer loopt, blijkt ook uit de sanering die volgt. Begin 2016 schrapt de moeder 250 banen bij Xenos, en sluit zeven filialen. Volgens het concern moeten de kosten in lijn worden gebracht met de teruglopende omzet. Wel belooft de moeder nog ruim 11 miljoen te investeren, om Xenos weer gezond te maken.
Begin 2017 blijkt dat Blokker Holding het voorgaande jaar een onvoorstelbare 180 miljoen euro verlies heeft gemaakt. Dat maakt een definitief eind aan alle ambities. Dat voorjaar kondigt het familiebedrijf aan alleen verder te gaan met de Blokker-keten; de rest van de winkelketens worden verkocht. Ook Xenos komt in de etalage.
Uitverkoop
In december verkoopt Blokker Holding de 63 Xenos-winkels in Duitsland aan de Duitse prijsvechter TEDi. Die gaat de winkels ombouwen naar de eigen formule.
Begin deze week worden 110 Xenos-winkels verkocht aan de Belgisch-Franse retailgroep Casa. Dat bedrijf is overigens eveneens in handen van de familie Blokker. Door de sluiting van het hoofdkantoor en het distributiecentrum in Waalwijk verdwijnen 180 arbeidsplaatsen.
Roemloos einde
Nog eens 60 Xenos-winkels zullen voorlopig openblijven, maar het lijkt onwaarschijnlijk dat die groep winkels levensvatbaar is. Uit de aantallen winkels in het persbericht blijkt dat in 2016 en 2017 niet de aangekondigde 7 winkels , maar 30 vestigingen zijn gesloten.
Met de uitverkoop en ombouw dreigt een roemloos einde voor de 'wereldwarenmarkt', die nog geen halve eeuw geleden een frisse wind door het Nederlandse winkellandschap blies.
