Het burgerinitiatief om het basisinkomen in te voeren in Nederland in 2018, heeft de grens van 40.000 handtekeningen gehaald. Het concept wordt daarmee binnenkort besproken in de Tweede Kamer. "Er is een mindshift nodig."
De initiatiefnemers van het Burgerinitiatief Basisinkomen 2018 hebben het doorgerekend: voor iedereen een basisinkomen invoeren vanaf 2018 is betaalbaar, als we maar het beschikbare geld in Nederland anders verdelen.
Zie ook het item uit Z Today van vrijdag over het burgerinitiatief: Gratis bier voor iedereen?
Belastingen versimpeld
Het scenario van het burgerinitiatief ziet er als volgt uit. Iedereen kan een vast bedrag per maand krijgen van bijvoorbeeld 1000 euro, plus een basiszorgverzekering en een toelage voor kinderen onder de 18 jaar. Je hoeft er niets voor te doen; een tegenprestatie is niet verplicht.
Daar staat dan tegenover dat alle uitkeringen in Nederland stopgezet worden, dus dat niemand meer bijstand of WW ontvangt. De organisaties die de uitkeringen uitvoeren, zoals het UWV en Belastingdienst, worden ook gesloten, gedeeltelijk of geheel. Alles bij elkaar scheelt dat zo'n 110 miljard euro, gerekend met cijfers uit 2013.
Belasting betalen wordt in het scenario van het burgerinitiatief extreem versimpeld. Over alles wat je met betaald werk verdient, betaal je voor een deel geen belasting (waardoor het loont om ook echt te gaan werken), en over de rest betaal je een vast tarief, de vlaktaks. Aftrekposten zijn er niet meer, en de BTW op alle producten en diensten wordt gezet op 20 procent. Bedrijven betalen een vennootschapsbelasting op bedrijfswinsten van 30 procent. Bekijk hier de volledige doorrekening.
Meer vrijheid
Uitgangspunt is dat het basisinkomen iedereen een minimale bestaanszekerheid geeft, en dat mensen daardoor meer vrijheid ervaren om zelf te kiezen of ze willen werken, studeren, een bedrijf willen starten, vrijwilligerswerk willen doen of mantelzorg willen uitvoeren. "Het geeft mensen vrijheid en zet ze in hun eigen kracht; ze kunnen zelf keuzes maken", legt Johan Luijendijk, een van de initiatiefnemers van het burgerinitiatief, uit. "Die positieve effecten zien we in andere landen waar al geëxperimenteerd wordt."
Het heeft vooral een positief effect op de onderkant van de arbeidsmarkt, verwacht Luijendijk. "Er zijn in Nederland 2 miljoen mensen die thuis zitten met een uitkering. Het is een grote rijkdom dat er voor je gezorgd wordt in Nederland, dat je een uitkering krijgt. Maar je voelt je ook aan de kant gezet, je bent niet meer nodig in de maatschappij. Met een basisinkomen is het voor die mensen makkelijker om hun eigen keuzes te maken, en bijvoorbeeld een klein baantje te nemen, wat nu niet mag naast een bijstandsuitkering bijvoorbeeld."
Meer kleine baantjes
Het scenario van het burgerinitiatief gaat verder: er zou tegelijk een verandering in de arbeidsmarkt moeten plaatsvinden, zodat die flexibeler en eenvoudiger wordt. "De arbeidsmarkt is een vesting geworden: er worden minder vaste contracten aangeboden en meer mensen worden zzp'er, met minder zekerheden", zegt Luijendijk. "Als werkgevers niet meer vast zouden zitten aan zaken als doorbetaling bij ziekte en vaste contracten, zullen ze sneller werk dat ze hebben omzetten in een baan. Dan zullen meer mensen aan het werk gaan in kleine baantjes."
Luijendijk spreekt uit eigen ervaring: hij zat zelf een tijd in de WAO en ervaarde hoe lastig het kan zijn om in die situatie te zitten. "Er wordt in drie kwartier beoordeeld door iemand bij het UWV wat je wel en niet kunt doen, terwijl je dat zelf vaak nog niet eens weet. Je wordt ontzettend met argwaan bejegend." Hij kwam eruit door een eigen bedrijf te starten, en onderzoekt sindsdien het basisinkomen als 'eenvoudige, bevrijdende vorm van sociale zekerheid'.
Koudwatervrees
Dat de 40.000 handtekeningen binnen zijn, is geen eindpunt voor de initiatiefnemers. "We laten de actie gewoon doorlopen. Misschien halen we nog wel 100.000 handtekeningen, dat maakt meer indruk in Den Haag. Het belangrijkst vinden wij dat er meer over gepraat wordt en dat meer mensen inzien dat basisinkomen een reële mogelijkheid is."
Luijendijk ziet ook veel sceptici. "Ik zie het als koudwatervrees. Mensen hebben vaak eerst vaak het idee: iedereen gaat lui op de bank liggen met een basisinkomen. Maar als mensen eenmaal ruiken aan het idee dat ze de vrijheid hebben om te gaan studeren, een eigen zaak te starten naast hun werk of meer voor hun familie kunnen zorgen, dan zie je snel dat er iets gebeurt. Er is een mindshift nodig."
Gemeenten kijken naar aanpassing bijstand
Vorig jaar kreeg de eerste Nederlander een basisinkomen toebedeeld, na een crowdfundactie van OnsBasisinkomen. Frans Kerver krijgt een jaar lang 1000 euro per maand zonder tegenprestatie, en houdt daarvan zijn ervaringen bij. Tegen RTL Z zei hij eerder dat het basisinkomen hem een gevoel van zekerheid geeft.
In Nederland wordt in verschillende steden gesproken over het experimenteren met een basisinkomen. In Utrecht, Tilburg, Wageningen en Groningen wordt gekeken of de bijstandregels veranderd kunnen worden zodat mensen meer gestimuleerd worden om werkervaring op te doen.
Zodat er toch wat mag worden bijverdiend naast een uitkering bijvoorbeeld, of iemand wel een contract van een half jaar kan aannemen zonder daarna weer helemaal opnieuw in de papiermolen te moeten. De wet laat dat nu niet toe. De gemeenten moeten daar alleen eerst nog toestemming voor krijgen van staatssecretaris Klijnsma, want ze mogen niet zelf gaan rommelen met de regels, maar zij is terughoudend.
