Zo nu en dan laait de discussie over de euro weer op. Nu zijn het de Italianen die openlijk speculeren over een exit uit de eurozone, vorig jaar nog dreigden de Grieken de gemeenschappelijke munt vaarwel te zeggen en ook in Nederland zijn er partijen die willen stoppen met de gezamenlijke valuta. Maar kan dat eigenlijk wel?
In Italië is zondag een referendum gehouden over een aantal grondwetswijzigingen die niets met de euro te maken hebben. Maar de impopulaire premier Renzi heeft zijn politieke lot aan de stemming verbonden, waarop veel Italianen dit referendum aan leken te gaan grijpen als een manier om de premier weg te krijgen. Dat is ze gelukt: 60 procent zei nee, en Renzi is afgetreden.
Hierdoor kan de euroskeptische Vijfsterrenbeweging bij nieuwe verkiezingen de grootste worden: zij willen dan een referendum over het eurolidmaatschap organiseren. Maar uit de euro stappen, dat is niet eenvoudig.
Juridisch gezien is er in ieder geval niets voor geregeld. Dat betekent dat als een land per se de monetaire unie wil verlaten, er enorm veel juridische en politieke hordes genomen moeten worden.
Dag, EU!
Het probleem ontstaat vooral als een land wel uit de euro wil stappen, maar toch lid wil blijven van de EU (zoals de Italiaanse Vijfsterrenbeweging voorstelt). Als een land de EU vaarwel wil zeggen, zoals de Britten dat hebben besloten, dan bestaan daar in ieder geval regels voor.
Zoals nu al blijkt, is het bijzonder complex om een sjieke boedelscheiding te maken en alle Europese wetten te vervangen door nationale wetten, maar het is in ieder geval mógelijk. In het Verdrag Betreffende de Europese Unie bepaalt artikel 50 dat een land zich terug mag trekken uit de Unie.
Dag, euro?
Zo'n clausule is er niet voor het verlaten van de eurozone gemaakt. Dat maakt dat een land in ieder geval niet op eigen houtje kan beslissen om de euro vaarwel te zeggen.
Universitair hoofddocent Europees Recht Ton van den Brink denkt dat de meest haalbare optie is om de Europese verdragen aan te passen, als een land echt van de euro af wil. "Maar dat betekent dat alle 28 EU-landen daarmee akkoord moeten gaan, zelfs de landen die de euro niet hebben."
Op zichzelf is het niet ondenkbaar dat de verdragen aangepast worden. Ook nu zijn er landen met een opt-out, zoals het Verenigd Koninkrijk, Denemarken en Zweden. Maar voor nieuwe toetreders tot de EU is eurolidmaatschap verplicht.
Smokkelen
Dat betekent dat als Italië uit de euro wil stappen ook Nederland en Duitsland en ieder ander EU-land daarmee akkoord moet gaan. En een verdragswijziging in Europa doorvoeren is vaak een proces dat vele jaren in beslag neemt. Een bijkomend probleem is dat er in verschillende landen referenda over georganiseerd kunnen worden.
Het introduceren van een parallelle munt om alvast voor te sorteren op een exit, dat mag niet, bevestigt Van den Brink. Alvast een beetje smokkelen, is er dus niet bij.
Eruit en erin?
Er is nog een scenario mogelijk waarover werd gedacht toen een grexit nabij leek te zijn, zegt Van den Brink. Een land zou ook de EU kunnen verlaten, om direct weer een toetredingsverzoek te doen. Daarbij zou moeten worden bedongen dat het land bij hertoetreding geen lid wordt van de eurozone.
Erg elegant is die oplossing niet, en Van den Brink vindt het ook niet de meest logische oplossing. Hij benadrukt dat het op dit moment verplicht is voor alle nieuwe EU-landen om ook tot de euro toe te treden. Als daar van afgeweken moet worden, zouden er dus alsnog ook verdragen aangepast moeten worden.
Angst overdreven
De angst die begint op te borrelen over een mogelijk uittreden van Italië uit de eurozone lijkt in dit licht dan ook wat overdreven te zijn. En naast de Europese hobbels, moet er ook in Italië nog een hoop water door de Rijn (of de Po) stromen om een terugkeer naar de Lire aannemelijk te maken.
Eerst zal premier Renzi het referendum van vandaag moeten verliezen en daarop zijn ontslag indienen. Bij de daaropvolgende verkiezingen moeten ook de euroskeptische partijen nog een meerderheid halen, wat ook nog geen gegeven is.
Een eventueel referendum over het eurolidmaatschap moet daarna nog uitgeroepen worden. Als het referendum doorgaat zou het volk ook nog moeten stemmen vóór een Italexit, en ook dat lijkt niet aannemelijk. Ruim tweederde van de Italiaanse bevolking zou voorstander van de euro zijn, blijkt uit een opiniepeiling van La Stampa.
