Het was een monsterklus van 24 uur, maar het is gelukt: artsen zijn er voor het eerst in geslaagd om in één operatie een hart én een lever te transplanteren. Sommige chirurgen stonden van 's ochtends tot 's avonds te opereren in het UMCG in Groningen. Hoe zorg je dat je dan geen steekjes laat vallen?
Een 35-jarige vrouw had de primeur en onderging de gecombineerde transplantatie in het UMCG in Groningen. Het ziekenhuis heeft veel ervaring met gecompliceerde operaties, maar dit was ook voor de specialisten eentje met veel ingewikkelde details.
De operatie duurde dus maar liefst 24 uur en werd uitgevoerd door 17 specialisten en 30 ondersteunende zorgverleners. "Er waren verschillende diensten, de specialisten hebben elkaar afgelost", vertelt Kevin Damman, medisch hoofd harttransplantaties in het UMCG. "Maar sommige specialisten hebben alsnog heel lang achter elkaar moeten opereren."
Getraind
Cardiothoracaal chirurg Massimo Mariani was een die specialisten. "Ik heb om acht uur 's ochtends de nachtdienst afgelost en ben ergens in de avond gestopt", vertelt hij aan Editie NL. Al die uren moest hij uiteraard in opperste concentratie zijn. "Dat is iets wat ik door de jaren heen heb ontwikkeld. Het werkt als een soort training. En adrenaline zal ongetwijfeld een rol spelen. Iedereen is gemotiveerd om de operatie goed te laten aflopen."
Hij heeft weinig nodig om lang te kunnen opereren. "Alleen een beetje water. Dat drink je via een rietje onder je mondkapje." Naar de wc hoeft hij niet. "De ruimte is vrij droog, dus je raakt eerder uitgedroogd dan dat je moet plassen."
Na afloop ligt hij er soms flink af. "Dan voel je je redelijk leeggezogen. Het eerste wat ik dan doe is eten. En daarna ga ik liggen."
Vier uur slaap
Er is veel objectief onderzoek gedaan naar wanneer de concentratie, reactietijd en oog-handcoördinatie van chirurgen afnemen, vertelt Nicole Bouvy, hoogleraar chirurgie in het MUMC in Maastricht. "Daaruit blijkt dat zij op vier uur slaap niet significant slechter presteren. Ook qua stemming en alertheid deden deze chirurgen het goed." Bij minder dan vier uur slaap voeren chirurgen hun werkzaamheden wel slechter uit.
Er zijn geen regels over hoeveel uur een chirurg mag opereren. Wel heeft de Nederlandse vereniging voor heelkunde, waar Bouvy secretaris van is, richtlijnen opgesteld om ervoor te zorgen dat chirurgen fit aan een operatie beginnen. "Het is bijvoorbeeld niet wenselijk om twee diensten met lange operaties achter elkaar te draaien. En er moet een andere chirurg beschikbaar zijn voor als iemand minder dan vier uur heeft geslapen." Eens in de vijf jaar wordt er gecontroleerd of ziekenhuizen zich aan de richtlijnen houden.
In het team van Massimo Mariani hebben ze afgesproken maximaal twaalf uur achter elkaar te opereren. "Langer vinden we niet verantwoord", legt hij uit. "Ook tijdens zo'n bijzondere casus niet. Maar incidenteel heb ik misschien weleens langer gewerkt dan dat."
Wetgeving
Volgens de Arbeidstijdenwet en het Arbeidstijdenbesluit mogen volwassen personen niet meer dan twaalf uur per dag en zestig uur per week werken, vertelt Buby den Heeten, arbeidsrechtadvocaat bij Dirkzwager. "Maar voor medisch specialisten geldt een uitzondering. Hoeveel uur een arts mag werken hangt af van de cao en of de arts zelfstandig of in loondienst werkt. Maar een 24-uurshift kan mogelijk zijn."
Het is moeilijk om een specifiek maximum aantal uur vast te stellen. "Soms is het nu eenmaal zo dat er maar één persoon is die een specifieke operatie kan uitvoeren. En complicaties kun je van tevoren ook niet zien aankomen."
De uitzondering geldt overigens niet voor alle dokters. "Voor artsen in opleiding of basisartsen is hiervan geen sprake."
