Vier reddingsboten en een helikopter rukten maandagavond uit nadat iemand dacht een noodsignaal boven zee te hebben gezien. Het bleek niet om een rode vuurpijl te gaan, maar om de ondergaande zon. Een typisch gevalletje gezichtsbedrog. Hoe kan het dat ons brein ons zo voor de gek houdt?
Elke melding die bij de kustwacht binnenkomt, wordt serieus genomen. De KNRM ondernam maandag dan ook meteen actie. "Een rode vuurpijl betekent namelijk dat iemand hulp nodig heeft", vertelt woordvoerder Martijn Bustin.
Maar na een half uur bleken er geen bijzonderheden te zijn. "Loos alarm. De melder had een foto gestuurd naar de kustwacht en die zagen dat het niet om een rode vuurpijl ging, maar om de ondergaande zon die een klein stukje door de wolken scheen."
Verkeerde melding
Volgens Bustin gebeurt dat vaker. "Ook vliegtuigen met hun rode knipperlichtje worden weleens aangezien voor een rode vuurpijl. Zeker in de nacht, bij beperkt zicht", vertelt de woordvoerder. "We krijgen ook weleens meldingen over drenkelingen op plekken waar zeehonden zijn. Die dieren worden dan aangezien voor een zwemmer."
En niet alleen de kustwacht krijgt hiermee te maken. Hulpdiensten rukken wel vaker uit voor iets wat een verkeerde melding blijkt te zijn. In 2019 gingen politie, brandweer en duikers af op een melding over een omgeslagen roeiboot in de Nederrijn bij Wageningen. Ze vonden niets. Waarschijnlijk hadden de melders de weerspiegeling van een televisie in een raam gezien, waarop beelden van roeiboten te zien waren.
Gezichtsbedrog
Hoe kan het toch dat we er zeker van zijn dat we iets zien, maar dat er niets van klopt? "We denken dat we zien met onze zintuigen, maar we zien met onze hersenen. Hersenen maken gebruik van informatie die ze binnenkrijgen via onze ogen, maar dat is bij lange na niet het enige wat bepaalt wat je ziet", zegt Floris de Lange, hoogleraar waarneming en cognitie aan de Radboud Universiteit.
Andere factoren die bepalen wat we zien, zijn bijvoorbeeld eerdere ervaringen of als je ergens gericht naar op zoek bent. "Dit kan leiden tot gezichtsbedrog", legt De Lange uit.
Het kan volgens de hoogleraar dus zo zijn geweest dat de melder van het noodsignaal bekend was met de rode vuurpijl en misschien oplettend naar de zee aan het kijken was. "En toen zag hij iets, een stukje van de ondergaande zon, dat qua kleur en flits erg op een vuurpijl lijkt."
Waarneming
Je waarneming wordt dus erg gestuurd door wat je al dacht. "Als je in het buitenland een bekende tegenkomt, duurt het heel lang voordat je iemand herkent, omdat je dat simpelweg niet verwacht", vervolgt De Lange. "Soms herken je dingen niet omdat ze onverwacht zijn, en andersom geldt hetzelfde."
Test
Houdt jouw brein je ook voor de gek? Doe de test met de onderstaande video.
