Ook in Nederland word je met microtargetting politiek bestookt

Je hebt het lang niet altijd door, maar de hele dag laat je gegevens achter over jezelf. Bijvoorbeeld door een like of reactie op Facebook, bezoek aan een website of enquête die je invult.

Bedrijven en politieke partijen proberen slim gebruik te maken van alle gegevens die je vrijwillig afstaat. Ze kunnen er precies mee bepalen wie ze waar kunnen bereiken. Zo weten ze bijvoorbeeld waar hun kiezers wonen, of ze veel geld hebben en ze religieus zijn.

Big data

"Je ziet dat politieke partijen steeds meer inspelen op sociale media", legt onderzoeker Sanne Kruikemeier van de Universiteit van Amsterdam uit. Ze onderzoekt welke effecten politiek getinte berichten hebben die via online en sociale media worden verspreid. "Ik ben gepromoveerd vlak nadat Barack Obama de verkiezingen had gewonnen. Toen was het idee dat je met sociale media de verkiezingen kunt winnen."

Sinds die tijd ziet Kruikemeier een verschuiving. "In het begin zag je veel euforie over sociale media, nu is er ook meer aandacht voor de donkere kanten", zegt Kruikemeier. "Het beïnvloeden van mensen krijgt meer aandacht. Dat is vaag en eng; mensen weten niet hoe ze zich daartegen moeten beschermen."

Persoonsgegevens

Ook in Nederland worden persoonsgegevens gebruikt door politieke partijen. Voor de Stichting Politieke Academie is dit dagelijkse kost. "Wij gebruiken verkiezingsuitslagen van alle verkiezingen. Daarnaast gebruiken we big data, bijvoorbeeld alle kadastergegevens en data van het CBS, maar ook gegevens van commerciële partijen die we aankopen", zegt voorzitter Frank van Dalen.

Dat levert een schat aan informatie op. Zo belooft de website van de Stichting Politieke Academie het volgende: "Wij vertellen u waar uw kiezer woont en wie deze is. Wij kunnen namelijk als enige in Nederland op postcodeniveau aangeven waar uw potentiële kiezer woont." De Stichting zegt voor bijna alle politieke partijen in Nederland te werken, met de gemeenteraadsverkiezingen ook veel lokale partijen.

Kansberekening

Als concreet voorbeeld noemt Van Dalen het Oekraïne-referendum. "Wij hebben van iedere postcode vastgesteld of mensen er zouden gaan stemmen en zo ja, of ze dan voor of tegen zouden stemmen en wat voor type mens daar woonde." Handig voor politieke partijen, want Van Dalen kan precies inschatten hoe groot de kans is dat er wel of niet op een bepaalde partij gestemd wordt.

Dat doet hij alleen per wijk, niet op persoonsniveau. "We weten niet wat er achter de voordeur gebeurt", legt Van Dalen uit. "Wij kunnen hooguit zeggen: als je daar naartoe gaat, dan heb je een grote kans om een aantal mensen te treffen dat op jouw partij zal gaan stemmen. Als die partij dan vraagt: welke voordeur moet ik dan hebben? Dan zeggen wij: geen idee, bel maar aan."

50 miljoen Amerikanen

Het kan ongemakkelijk voelen dat politieke partijen en bedrijven weten waar de politieke voorkeur ligt in een bepaalde woonwijk. Maar volgens Van Dalen is het absoluut niet vergelijkbaar met wat Cambridge Analytica zou hebben gedaan in de Verenigde Staten.

"Zij hebben allereerst op valse gronden gegevens van 50 miljoen Amerikanen verzameld. Dat zijn persoonsgegevens, dus echt informatie over jou als individu. Dat is data waar wij niet mee werken. We hebben het niet en kunnen er ook niks mee."

Nederland

In theorie zou het natuurlijk wel in Nederland kunnen gebeuren. Ook hier hebben miljoenen mensen Facebook. Mark Zuckerberg weet zelfs waar je woont, ook als je dat niet hebt opgegeven, beweert Van Dalen. "Sommige mensen willen niet dat Facebook weet waar je woont, maar je legt wel zeven uur achter elkaar je telefoon op je nachtkastje. Dan denkt Facebook: daar zal diegene dan wel wonen."

Van Dalen denkt niet dat politieke partijen in Nederland zo ver zullen gaan als in de VS. "Ik denk dat als dat bekend wordt, je als politieke partij meer reputatieschade oploopt dan dat je er profijt van hebt gehad. Wij zouden het niet adviseren."

Volgens onderzoeker Kruikemeier loopt het ook niet zo'n vaart in Nederland. "Partijen sturen advertenties wel, maar puur individueel gebeurt het hier niet. Bovendien is onze wetgeving veel beter geregeld. Kiezers worden beter beschermd. Verder is de campagne in de VS anders, daar is het meer een tweestrijd."

Niet achterover leunen

Dat betekent niet dat we rustig achterover kunnen leunen en ons helemaal geen zorgen hoeven te maken, vindt Kruikemeier. "Jongeren gebruiken vooral online media en sociale media om zich te informeren. Oudere mensen kijken vaker naar televisie of lezen de krant. Uit onderzoek blijkt dat jongeren vaak niet door hebben dat een nieuwsbericht op hun tijdlijn een betaald bericht is. Zij herkennen dat label niet goed."

Grote vraag is natuurlijk of je ook echt verkiezingen kunt winnen door mensen zo direct te benaderen, want wie laat zich nou graag sturen? "Dat is heel lastig te bewijzen", zegt Kruikemeier. "Wat we wel weten is dat die effecten redelijk klein zijn. Je kunt niet per definitie de verkiezingen winnen als je microtargetting inzet."