Stakingen: nu nog vaak symbolisch, maar gaan ze langer duren?

Afgelopen zaterdag stonden er 350 winkelmedewerkers te demonstreren op het Jaarbeursplein in Utrecht. Werknemers van Etos, Bijenkorf en Kruidvat staakten voor een leefbaar loon. Ik was erbij en zag de vastberadenheid van deze mensen.

Wie 12 of 13 euro per uur verdient heeft niet veel keuze. Een loonsverhoging gaat dan niet over wel of niet op vakantie kunnen gaan. Of over wel of niet een dure hobby kunnen betalen. Het gaat over het wel of niet kunnen betalen van de energierekening. Dus natuurlijk staak je dan. Hoe ellendiger de situatie van mensen, hoe groter het potentieel voor verzet.

Vakbonden spelen daarbij slechts een faciliterende rol. Het actiemiddel is er ongeacht de institutie vakbond. Dat zie je aan wat er gebeurt als vakbonden afwezig zijn. Op plekken waar de organisatiegraad van vakbonden laag is, kunnen alsnog wilde stakingen uitbreken. In landen waar vakbonden verboden zijn, heb je alsnog verboden stakingen.

Het is namelijk geen keuze. Werkgevers zullen altijd proberen om hun winst te maximaliseren en één van de manieren is het zo laag mogelijk houden van de loonkosten. Er is dus altijd klassenstrijd. De vraag is of je jezelf verdedigt.

In de faciliterende rol die vakbonden spelen moet effectiviteit de grootste prioriteit zijn. Actievoeren kost geld: denk maar aan de bekende vlaggen en hesjes maar ook aan social mediacampagnes. En ter vervanging van het niet uitbetaalde loon tijdens een staking moeten stakers een stakingsuitkering ontvangen. Het zou onverstandig zijn om dat geld – de contributie van leden – in te zetten op een manier die niet zo effectief mogelijk is.

Wie verschillende periodes in Nederland vergelijkt, of Nederland vergelijkt met andere landen, ziet een correlatie tussen loongroei en standvastigheid. Hoe meer mensen deelnemen aan een staking en hoe langer deze duurt, hoe groter het financiële verlies voor het bedrijf. Hoe groter het financiële verlies van een bedrijf, hoe waarschijnlijker dat het bedrijf een loonkostenstijging verkiest boven de financiële schade van een staking.

Dat is niet alleen een afweging tussen de hoogte van beide bedragen. Het is ook risicomanagement: van een loonkostenstijging kun je precies berekenen hoe hoog die is, terwijl de uiteindelijke financiële schade van een staking altijd een schatting zal zijn.

Mede om die laatste reden is niet alleen staken, maar ook stakingsdreiging effectief. Die dreiging kan wel degelijk voortkomen uit een symbolische actie, waarbij je niet echt het bedrijf platlegt maar slechts een uurtje demonstreert. Maar, zoals met elk goed dreigement, moet je bereid en in staat zijn de dreiging ook waar te maken. Ook als werkgevers zien dat in een andere sector een symbolische actie omslaat in een disruptieve staking, werpt dat zijn schaduw vooruit over de symbolische actie die voor de deur plaatsvindt.

De standvastigheid die nodig is hangt samen met de staat van de economie. Eind 19e, begin 20e eeuw waren vakbonden nauwelijks geïnstitutionaliseerd en opereerden kredietverstrekkers en bedrijven in een omgeving met weinig reserves, weinig regelgeving en lage loonkosten.

In zo’n omgeving wordt er per definitie vaak gestaakt en hangt het ervan af wie het meeste uithoudingsvermogen heeft, de werknemers of de werkgever. De partij die het langste de strijd kan volhouden – werknemers of werkgever – bepaalt de uitkomst. De stakingskas van de werknemers moet dus groter zijn dan de reserves van het bedrijf. En de reserves van bedrijven stelden in die periode niet al te veel voor.

Door de wederopbouw, de verzorgingsstaat en het Akkoord van Wassenaar hebben we een paar decennia meegemaakt waar zo’n krachtmeting relatief weinig gebruikt werd en ook niet altijd effectief geweest zou zijn. Maar door de toegenomen macht van bedrijven, de financialisering van de economie en het steeds kleinere deel dat arbeidsinkomen uitmaakt van het nationaal inkomen, is het maar de vraag of dat zo blijft.

Bij de Bijenkorf is in ieder geval de elfde stakingsdag achter de rug. Mogelijk gaan stakingen straks veel langer duren.