Zonder ingrijpen lopen lonen nog jarenlang achter op de prijzen
In augustus waren de consumentenprijzen 12 procent hoger dan in augustus vorig jaar. Slechts op twee momenten in de Nederlandse geschiedenis was de inflatie hoger. In de Tweede Wereldoorlog bedroeg de inflatie op zijn piek 15 procent en in de Eerste Wereldoorlog 19,2 procent.
Die 12 procent is een groot probleem. Om te begrijpen hoe groot moet je eigenlijk weten dat het een zogenoemd jaar-op-jaarcijfer is. Augustus dit jaar wordt dus vergeleken met augustus vorig jaar. Maar in augustus vorig jaar was de inflatie ook al hoog: 2,7 procent ten opzichte van het jaar dáárvoor. De consumentenprijzen stijgen al meer dan een jaar met een percentage dat hoger is dan gebruikelijk (zo tegen de 2 procent).
En wat er al meer dan een jaar gebeurt, is een stijging. Niet een niveau. Stel dat de prijzen vanaf nu precies gelijk blijven, dan zakt het inflatiecijfer de komende maanden naar beneden. Vanaf augustus 2023 is de inflatie dan 0 procent. Probleem opgelost? Nee. De stijging van de prijzen is dan voorbij, maar het niveau van de prijzen is nog altijd hoog.
En dat is precies wat consumenten zelf ervaren. Een stijgend jaar-op-jaarcijfer is abstract, maar een liter benzine van 2,20 euro is dat niet. Die 2,20 euro is te veel in verhouding tot het verleden én tot het inkomen.
Dat het niveau van de prijzen te hoog is in verhouding tot het verleden is zuur, maar er is niet altijd iets aan te doen. Op de camping en langs de lijn heb je altijd van die mensen die klagen: een pakje sigaretten kostte vroeger vijf euro en een liter benzine 1,50 euro. Inderdaad. Maar roken is ongezond en dus stijgen de accijnzen. En fossiele brandstoffen worden schaarser en kunnen het beste in de grond blijven. Tijden veranderen.
Een beter gesprek, op de camping en langs de lijn, koppelt prijzen aan inkomen. Als alles dan toch duurder wordt, zouden de inkomens dan niet minstens net zoveel moeten meestijgen? Moet er nog een energietoeslag komen? Hoeveel stijgt jouw cao-loon dit jaar? En is het niet gek dat energiebedrijven zulke enorme winsten maken terwijl de lonen achterblijven?
Het leuke van Nederlanders is dat je er een kwartje ingooit en dat ze daarna hun mening paraat hebben. En in een land met een – relatief – sterke overheid is er ook gewoon veel mogelijk. We hadden de NOW-gelden in de coronacrisis, we hadden de aanpak van de toeslagenaffaire en we hadden de energietoeslag. Drie keer zéér terechte ingrepen maar ook drie keer de overheid die het signaal afgeeft: als de problemen groot genoeg worden, dan trekken we de portemonnee.
Zo raken we gewend aan de overheid die alles oplost. Maar inmiddels kan dat nauwelijks meer. Wat nog wel kan is automatische prijscompensatie. De lonen stijgen altijd minimaal mee met de inflatie. Hebben bedrijven een probleem met zulke hoge loonkosten, dan kunnen ze ervoor kiezen om de prijsstijgingen beperkt te houden. Vreest de overheid voor een loon-prijsspiraal dan kunnen ze de prijzen beperken door de Prijzenwet van stal te halen. Zo wordt het probleem bij bedrijven en overheid gelegd in plaats van bij werknemers.
Voor de klassieke koopkrachtreparatie – procentje van de laagste schijf af, koopkrachtplusje voor alle groepen – kun je achteroverleunen. Beetje klagen op de camping of langs de lijn, de overheid bedenkt wel weer wat. Maar automatische prijscompensatie regelt de overheid niet, dat beslissen werkgevers en werknemers in cao's. En de Prijzenwet staat bij mijn weten niet op de agenda aanstaande Prinsjesdag.
Zonder dergelijke grote koerswijzigingen, met alle onvoorziene neveneffecten van dien, zal het niveau van de prijzen nog jarenlang achterlopen op het niveau van de lonen. Met alle armoede en schuldenproblematiek dat dit veroorzaakt als gevolg. Voor lage inkomens én voor middengroepen.