Leg het perverse verdienmodel achter nepnieuws aan banden

Het internet verveelt nooit. Zo zag ik een post van Dorien Rose, een voormalig model/actrice, die tegenwoordig vooral faam geniet als vriendin van coronacriticus Willem Engel. Op haar Instagram-account verbindt ze een complottheorie aan haar sponsordeal met een beddengoedfabrikant.

Dat ging ongeveer zo: 'Some people sleep all their lives with an enslaved mind...', een blabla-woordenbrij over Orwell, 1984 en mondmaskers en de opvallende uitsmijter: 'Thank you @zachtbeddengoed for making me sleep like a princess(..) For discount use: DORIEN10!'

Mevrouw Rose windt er in ieder geval geen doekjes om: ze verdient geld met het posten van dubieuze berichten die je in sommige gevallen zelfs onder complottheorieën zou kunnen scharen. Het verdienmodel achter deze post is nogal doorzichtig en daardoor enigszins onschuldig, maar het kapitaliseren op nepnieuws neemt vaak veel ernstigere vormen aan.

In 2012 schoot een school shooter twintig kinderen tussen de 6 en 7 jaar dood op een basisschool in Sandy Hook. Radiopresentator Alex Jones beweerde vervolgens jarenlang in zijn radioshow dat de tragedie nooit had plaatsgevonden. De massamoord zou moedwillig zijn opgezet door de overheid, om op die manier het recht op vuurwapenbezit te ontnemen. Die huilende ouders waren simpelweg acteurs, ingehuurd door diezelfde deep state.

Een klassiek broodjeaapverhaal, denk je misschien, maar toch kreeg deze complottheorie steeds meer fanatieke aanhangers. En die volgelingen hebben – onder invloed van de ophitsende berichten in de radioshow – de nabestaanden van de slachtoffers jarenlang geïntimideerd en met de dood bedreigd. Je kind wordt vermoord, en alsof dat nog niet erg genoeg is, beweert Jan en alleman ook nog eens dat jouw zoon of dochter nooit heeft bestaan, dat jij zijn of haar levenloze lichaam niet in je armen hebt gehouden.

Natuurlijk geloofde Jones niet in zijn eigen kwaadaardige onzin. Dat heeft hij nooit gedaan. Net als andere complothosselaars ontdekte hij dat je goudgeld kan verdienen aan de verspreiding van complottheorieën. Zijn website bracht op het hoogtepunt 800.000 dollar per dag (!) in het laatje.

En zo'n verdienmodel zit simpel in elkaar: met opruiende berichten lok je fanatieke lezers en luisteraars naar je website of social media. Hoe meer clicks, shares en likes hoe prominenter jouw website in de zoekmachines verschijnt. Hoe meer bezoekers, des te meer advertentie-inkomsten.

Complottheorieën gaan daarnaast ook hand in hand met merchandise. Koopwaar die je een stuk makkelijker kan verkopen aan volgelingen die alles slikken voor zoete koek. Zo werd de verspreiding van nepnieuws een lucratief verdienmodel en gaan complottheoristen door met het verspreiden van hun onzinberichten.

In Nederland verkopen Willem Engel en Robert Jensen t-shirts en petjes. Maar dit soort koopwaar zorgt niet eens voor veel brood op de plank, veel lucratiever is het donatiemodel achter hun websites.

Fanatieke aanhangers storten hun zuurverdiende geld bijvoorbeeld op de rekening van Viruswaarheid, om zo hun leider te steunen in zijn zelfbenoemde strijd. Dat geld wordt beheerd door Engel samen met twee anderen. Ook heeft Viruswaarheid inmiddels een Raad van Toezicht, namelijk de broer van voorman Engel.

Sinds corona wat naar de achtergrond is verdwenen, zijn de coronacritici op zoek naar een nieuw verdienmodel. En dat werd razendsnel gevonden: voormalige coronawappies zetten zich nu in voor Rusland, China en de strijd van de boeren. Daarnaast zijn ze tegen abortus, zaadolie en zonnebrand (ja, echt).

In hun ideëen is geen enkele constante lijn te vinden, behalve dat het onderwerpen zijn die de afgelopen maanden ons nieuws domineren. Zo springen ze op iedere actualiteitentrein die de kassa potentieel kan doen rinkelen. Ondertussen laten de goedgelovige aanhangers zich zonder morren financieel uitkleden.

Het verspreiden van nepnieuws begint wellicht als een 'onschuldige' Instagram-post, waar een paar euro aan wordt verdiend, maar uiteindelijk kan een complottheorie veel aanhangers krijgen en daarmee serieuze consequenties hebben voor de samenleving.

Daarom moet dat perverse verdienmodel zoveel mogelijk aan banden worden gelegd. Dat is lastig, maar niet onmogelijk. Zo zouden bedrijven in ieder geval kunnen stoppen met het inhuren van complot-influencers om hun koopwaar aan te prijzen. Ook zou de besteding van fondsengeld altijd openbaar moeten worden gemaakt en onderworpen aan een accountantscontrole, zodat donateurs in ieder geval kunnen zien waar hun geld aan wordt besteed.

Als het perverse verdienmodel verdwijnt, zullen de verspreiders van dit soort theorieën, waarschijnlijk ook eieren voor hun geld kiezen en hun oude werk, bijvoorbeeld als salsaleraar, weer oppakken. In het huidige arbeidsklimaat is er vast een dansschool op zoek naar een goede leraar.