Tijd voor globalisering 2.0
Is de Russische inval in Oekraïne de definitieve doodsteek voor de periode van ongebreidelde globalisering? Dat zou je wel denken na alle analyses over de ongelofelijk naïeve Europese afhankelijkheid van Russisch gas.
Zelfvoorziening lijkt vanaf nu het devies, liever vandaag dan morgen. Een begrijpelijke reflex, maar door hier halsoverkop gehoor aan te geven zouden we opnieuw ons eigen graf graven. Meer wereldwijde samenwerking is namelijk juist nu essentieel, zowel voor het verkleinen van gevaarlijke afhankelijkheid als voor het aanpakken van existentiële bedreigingen.
Sinds de val van de Berlijnse Muur heeft globalisering de wereld niet gebracht waar de globaliseringsevangelisten op rekenden. Zeker, globalisering leidde tot minder extreme armoede, lagere prijzen en grotere variëteit aan producten en diensten, maar de wereld werd er bepaald niet democratischer op: sinds 2006 daalt het aantal landen in de wereld waar inwoners daadwerkelijk vrij zijn. Ook is de wereldwijde inkomens- en vermogensongelijkheid toegenomen.
En de inval van Rusland in Oekraïne heeft nog maar eens bevestigd dat een economisch nauw verweven wereld geen garantie is voor eeuwigdurende wereldvrede. Sterker nog, economische banden worden in toenemende mate ingezet als geopolitiek drukmiddel.
Het is voor het Westen daarom inderdaad verstandig het belangrijkste nadeel van de huidige vorm van globalisering aan te pakken: afhankelijkheid van foute regimes. Voor cruciale voorzieningen als energie wil je als democratisch land immers niet meer afhankelijk zijn van een autocratische partner als Rusland.
Maar de oplossing ligt niet in volledige zelfvoorziening of handel met slechts enkele gelijkgestemde partners. Want, zoals Maarten Boudry in zijn verder wat al te rooskleurige betoog voor globalisering terecht opmerkt: "De geschiedenis bewijst dat zelfvoorziening bijna altijd gelijk staat aan collectieve armoede".
Nederland als zelfvoorzienend land is gewoonweg een illusie, we kunnen bijvoorbeeld niet al onze wind- en zonne-energie uit dat kleine stukje Noordzee halen. En op grotere schaal geldt dat voor een aantal cruciale grondstoffen ook voor het Westen als geheel.
We moeten dus mikken op een andere vorm van globalisering, een waarin diversificatie centraal komt te staan. Dus op zoek naar verschillende alternatieven voor Russisch gas, zoals wind- en zonne-energie, en dit dan importeren vanuit een veelvoud aan landen.
Momenteel bestaat de wereldhandel voor ongeveer 10% uit lastig te vervangen grondstoffen waarin autoritaire regimes een belangrijk marktaandeel hebben. Voor deze knelpunten is een zoektocht naar alternatieven het urgentst.
Belangrijk voordeel van deze voortzetting van globalisering is dat we ons niet vervreemden van alle landen die niet graag willen kiezen tussen het Westen en het machtsblok rond China-Rusland. Deze landen vertegenwoordigen 80 procent van de wereldbevolking, en het zou dus van kortzichtigheid getuigen deze groep tot een keuze te dwingen en daardoor deels terzijde te schuiven.
Daarnaast is het voor de aanpak van existentiële bedreigingen domweg niet mogelijk ons enkel op onze 'eigen club' te richten. Klimaatopwarming en biodiversiteit kennen geen grenzen, en hier zijn wereldwijde afspraken bittere noodzaak.
Het is in ieders voordeel te blijven praten over wereldwijde vermindering van de CO2-uitstoot, en de lasten van de maatregelen eerlijk te verdelen zodat ontwikkelingslanden ook de noodzakelijke verduurzamingsslag kunnen maken. We hebben niet de luxe onze financiële of technologische hulp als geopolitiek drukmiddel in te zetten, want elke seconde telt.
Grote vervuilende landen als India, Zuid-Afrika en Pakistan, die zich bij de VN-Veiligheidsraad hebben onthouden van stemming voor de resolutie ter veroordeling van Rusland, moeten ook rap verduurzamen om de opwarming van de aarde binnen perken te houden. Hulp is uiteindelijk ook puur eigenbelang, want bij verdere klimaatopwarming kan 'fort Europa' de stroom klimaatvluchtelingen echt niet tegenhouden.
Naïviteit over de gevaren van globalisering werkt dus twee kanten op. Ons terugtrekken binnen de veilige Westerse wereld is minstens zo naïef als de huidige afhankelijkheid van Russisch gas. Wat we nodig hebben is een realistisch plan gericht op een verscheidenheid aan vergaande samenwerkingsverbanden. Zo voorkomen we dat we ons overgeven aan de illusie van zelfvoorziening en doorbreken we de afhankelijkheid van een enkele partner of enkele energiebron.
En voor wie zichzelf toch een klein beetje naïviteit gunt: wie weet haalt het samen strijden tegen de klimaatopwarming de angel wat uit de wereldwijde spanningen.