Nederland brievenbusland

Begin deze maand zond de NPO de controversiële documentaire Nederland Fraudeland uit, een kans op een uniek kijkje achter de schermen bij de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD).

Tijdens een grootschalig fraudeonderzoek naar een sushi-keten zie je hoe een FIOD-team werkelijk alles uit de kast trekt om de vermeende fraude aan het licht te brengen: telefoontaps, geheime camera's, incognito restaurantbezoek, het inhuren van Chinese tolken, niets is te gek.

Heel goed natuurlijk, tot het uiterste gaan om misgelopen belastingopbrengsten op te sporen en indien mogelijk terug te vorderen. Want, zo stelt de FIOD  terecht, van fraude is altijd iemand de dupe. En bij de FIOD-zaken over belastingontduiking is dat vaak de brave Nederlandse belastingbetaler.

Maar ook van belastingontwijking, het legale tweelingbroertje van belastingontduiking, is altijd wel iemand de dupe. Bij ontwijking sluizen internationale bedrijven hun elders verdiende geld door naar zogenaamde belastingparadijzen, om op die manier zo min mogelijk belasting te hoeven betalen. Dit kan door de gunstige wet- en regelgeving in die belastingparadijzen.

Een aanzienlijk deel van deze belastingontwijking betreft activiteiten in ontwikkelingslanden, bijvoorbeeld grondstofwinning in Afrika. De gedupeerden zijn dus vaak de inwoners van ontwikkelingslanden. En laten deze landen de belastingopbrengsten nou juist keihard nodig hebben om te investeren in publieke voorzieningen als wegen, scholen en ziekenhuizen.

Maar omdat ontwijking zich in het net-legale schemergebied van de wet bevindt, houdt de FIOD zich hier niet mee bezig. Publiek geld verdwijnt op deze manier dus in de zakken van de aandeelhouders van grote belastingontwijkende bedrijven, met mondiale welvaartsschade tot gevolg.

Je zou denken dat je als land niet te boek wilt staan als medeplichtige bij benadelen van arme en kwetsbare mensen. Sinds enige tijd is de Nederlandse regering ook tot die conclusie gekomen.

Nederland is van oudsher een notoir belastingparadijs, maar wekt al vele jaren de indruk volop in de weer te zijn hier verandering in te brengen. Er zijn een paar jaar geleden maatregelen aangekondigd die volgens het vorige kabinet 'vaak verder gaan dan de internationale standaard'.

Klinkt goed, dat zal dan wel betekenen dat Nederland inmiddels belastingparadijs af is?

Niet bepaald. Nederland blijkt ook deze keer weer een land van meer woorden dan daden. Volgens het onlangs verschenen rapport van de Commissie Doorstroomvennootschappen telde Nederland eind 2019 nog altijd meer dan 12.000 (!) brievenbusfirma's; lege bedrijven met enkel een adres in Nederland, maar verder zonder activiteiten en werknemers.

Ook stond Nederland afgelopen jaar gewoon weer op plek vier in de wereldwijde ranking van belastingparadijzen van het Tax Justice Network. Nederland hanteert dus nog steeds een dubbele belastingmoraal: de urgentie die spreekt uit de FIOD-aanpak aangaande belastingontduiking is totaal niet terug te vinden bij de bestrijding van belastingontwijking. Inwoners van ontwikkelingslanden doen er kennelijk niet toe.

Toegegeven, het effect van een aantal ingevoerde maatregelen is nog niet volledig zichtbaar in de cijfers van 2019. Maar de Commissie Doorstroomvennootschappen concludeert tevens dat er 'geen grond is voor de verwachting dat doorstroomactiviteiten via Nederland op een structureel neerwaarts pad zijn beland'.

Er valt voor het nieuwe kabinet dus nog flink wat recht te zetten. Het is dan ook een fikse tegenvaller dat het regeerakkoord belastingontwijking slechts twee keer zijdelings noemt: een keer over het bestrijden van ontwijking in Europees verband en een keer binnen een algemene opsomming over lastenverhoging als prikkel tegen ongewenst gedrag.

Hier spreekt niet bepaald de ambitie uit die je zou verwachten na alle beloftes over meer transparantie en de recente ophef over de dividendbelasting, bij uitstek thema's die raken aan belastingontwijking.

Ondertussen moeten nieuwe plannen van de Europese Commissie ervoor zorgen dat het per 2024 lastiger wordt voor brievenbusfirma's. Maar het kabinet zou hier niet op moeten wachten. Als voornaamste belastingparadijs binnen de EU zou Nederland zich verplicht moeten voelen zo snel mogelijk de aanbevelingen van de Commissie Doorstroomvennootschappen voor meer transparantie (inclusief uitgebreidere jaarrekeningen) te implementeren.

Want je kan deze ontwijkingsaffaire niet willen en wetens nog jaren laten voortduren.