Wie ondermijnt eigenlijk wat?
Je hebt vast weleens van ondermijning gehoord. Die modeterm werd rond 2005 geïntroduceerd en is na een duizelingwekkende opmars niet meer weg te denken uit het debat over veiligheid en criminaliteit.
Op de website van het OM lees ik dat ondermijnende criminaliteit misdaad is die maatschappelijke structuren of het vertrouwen daarin schaadt. Het vermengen van de onder- en bovenwereld: geld wordt verdiend in de drugsindustrie, maar moet nog wel worden witgewassen. Hierbij maken criminelen gebruik van allerlei handige logistieke, financiële en fiscale trucjes. Zo verandert drugsgeld – poef – in onroerend goed, dure horloges of een mooie sportwagen.
Begrijpelijk dat de overheid ondermijning wil bestrijden. Maar critici stellen dat ondermijning een nieuw wapen is van machthebbers om er van alles doorheen te drukken: meer geld voor misdaadbestrijding, een war on drugs en privacy-inbreuken. Ondermijning is een abstracte en onduidelijke term. Daarom wordt het inmiddels als een soort duizenddingendoekje gebruikt tegen allerlei onwenselijke fenomenen.
'Saaie en onschuldige naam voor een wet die een massa-surveillance-systeem op poten zet'
Ook de toeslagenaffaire begon met de intentie om ondermijning tegen te gaan. Met behulp van kwaadaardige algoritmes zette de Belastingdienst jarenlang veelal arme ouders met een niet-Nederlandse achtergrond op de zwarte lijst. Zij waren bij voorbaat verdacht, met desastreuze gevolgen.
Je hoopt dat de overheid iets heeft geleerd van haar fouten, maar nee. Nog voordat de gedupeerden zijn gecompenseerd, ligt er een wetsvoorstel bij de Eerste Kamer dat werkelijk solliciteert naar een nieuwe toeslagenaffaire. Je raadt het al: het wetsvoorstel beoogt ondermijning tegen te gaan. Het gaat om de Wet gegevensverwerking door samenverwerkingsverbanden (WGS). Een saaie en onschuldige naam voor een wet die een massa-surveillance-systeem op poten zet.
Als de Senaat hiermee instemt, komen onze gevoeligste persoonsgegevens in de Black Friday-uitverkoop. Burgerservicenummers, verblijfsstatussen, en zelfs je seksuele geaardheid worden opgeslagen en vergeleken. Dan mogen onze data door overheidsinstanties, maar ook bedrijven(!) naar hartenlust worden uitgewisseld.
Je wordt onderwerp van onderzoek wanneer sprake is van een ‘zwaarwegend belang’. Wat daaronder valt: geen idee. En het parlement kan daar ook geen controle over uitoefenen. Dat wordt later door de overheid beslist en daar moeten we maar vertrouwen in hebben… En als klap op de vuurpijl kunnen de persoonsgegevens van jouw vrienden en familie ook worden betrokken in deze dataorgie.
Privacywaakhonden, zoals de Autoriteit Persoonsgegevens, smeken de Eerste Kamer zo ongeveer om het wetsvoorstel te verwerpen. Natuurlijk zijn er ook voorstanders: the usual suspects. Het OM stelt natuurlijk dat er in de strijd tegen ondermijnende criminaliteit noodzakelijk is om beter samen te werken.
Ook de politie vindt het koppelen van data bij opsporing van financiële delicten bittere noodzaak. En de bankenwereld noemde het een belangrijke wet ‘om meer boeven te kunnen vangen’. Kortom: we moeten ons niet zo druk maken. Paar privacyprobleempjes. Je hebt toch niets te verbergen?
'Het opsporingsapparaat is nauwelijks geïnteresseerd in echte ondermijning waarbij miljoenen euro’s buit worden gemaakt'
In de strijd tegen ondermijning is al jarenlang alles geoorloofd. Maar de 'boeven' die met het nieuwe spionagesysteem zullen worden gevonden, zijn vast weer de zwaksten uit de kudde. Bijstandsgerechtigden met dure boodschappen in hun keukenkastjes. Heus niet de gemiddelde, witte, heteroseksuele tweeverdiener. Niet de vrinden van de overheid, zoals multinationals die voor miljarden aan inkomstenbelasting ontwijken. Fiscale en financiële trucjes zijn dan opeens helemaal bon ton.
Als de politie en het OM zo staan te trappelen om financiële ondermijning aan te pakken, raad ik ze aan eens in de eigen gelederen te kijken. In het strafrechtelijk onderzoek naar landsadvocaat Pels Rijcken - 'dé partner van de overheid' - floot de top van het OM de officier van justitie terug, terwijl er mogelijk nog allemaal lijken in de kast lagen.
Ook zou het OM eens een strafrechtelijk onderzoek kunnen starten naar de mondkapjesaffaire, waarbij 30 miljoen euro aan belastinggeld onder – op zijn minst – verdachte omstandigheden in de zakken van Sywert c.s. verdween. Nee, de onderzoeken naar de mondkapjesaffaire en Pels Rijcken besteedt het OM lekker uit aan Deloitte: een commercieel kantoor ingehuurd door de bedrijven zelf. En dan maar hopen dat de onderste steen boven komt.
Ik kan maar één conclusie trekken. Het opsporingsapparaat is nauwelijks geïnteresseerd in echte ondermijning waarbij miljoenen euro’s buit worden gemaakt. De oorlog tegen ondermijning wordt alleen tegen haar eigen burgers gevoerd, met massa-surveillance als wapen. Het vertrouwen van de burger in haar overheid wordt onherstelbaar beschadigd. En zo maakt de overheid zich zelf schuldig aan de grootste ondermijning.