Een vreemdeling bij thuiskomst

Een stervende aidspatiënt. Hij wordt getroost door zijn familie. Iedereen in tranen. Dit beeld staat in mijn geheugen gekerfd. Hetzelfde geldt voor die wereldberoemde kussende priester en non. Veel mensen kunnen zich de controversiële reclamecampagnes van The United Colors Of Benetton nog herinneren. Met kleding hadden de campagnes niets te maken. Liever wilde het merk het bewustzijn rond racisme, religie en mensenrechten vergroten.

Anno 2021 is het modieus om inclusief te zijn. Maar het Italiaanse kledingmerk liep in de jaren tachtig al op de troepen vooruit. Als ik die reclamecampagnes nu zie, vind ik ze bijna pervers optimistisch. Modellen met alle kleuren van de regenboog. Gebroederlijk naast elkaar, alsof hun afkomst er niet toe doet, waardoor er tegelijkertijd juist nadruk ligt op hun onderlinge verschillen. Dat vredige kumbaya-we-are-the-world-beeld lijkt soms verder uit zicht dan ooit.

In Nederland doet afkomst er namelijk wél toe. Het prototype Nederlander heeft nog steeds blond haar en blauwe ogen. Tegelijkertijd wordt ons land al generaties lang gekleurd door mensen van allerlei tinten. En toch worden zij nog steeds als Anders – buitenlands dus – gezien.

Door het invoeren van de coronapas heeft iedereen opeens de mond vol van discriminatie, maar voor andere Nederlanders bestaat dit fenomeen al veel langer. Op de woningmarkt, in de rij van de club, op de arbeidsmarkt, bij de zelfscankassa. En bij de paspoortcontrole. 

Pas je niet in het sjabloon, dan ben je de spreekwoordelijke Sjaak. Je wordt uit de rij gehaald, mee naar achteren genomen en onderworpen aan een kruisverhoor. "Waar gaat de reis naartoe?" "Heeft u waardevolle goederen mee?" "Hoe komt u aan dat dure horloge?" Het zijn vragen die Jan de Boer natuurlijk niet hoeft te beantwoorden. Die kan zonder oponthoud op reis naar Marbella.

Dat is geen toeval, maar het gevolg van bewust overheidsbeleid. Etnische profilering is bon ton op de luchthaven. De marechaussee maakt bij haar controles gebruik van risicoprofielen.

Ben je zwart, dan word je er vaak uitgepikt en krijg je gratis-en-voor-niets stressvolle minuten geserveerd. Lichtgetint en een Arabisch naam? Reken op wat extra overstaptijd. En dan maakt het niets uit dat je familie al drie generaties in Nederland woont en je hartstikke Nederlands bent. Bij thuiskomst ben je een vreemdeling. 

Mensenrechtenorganisaties en burgers willen dat deze discriminatie door de marechaussee stopt. Ze spanden een zaak aan tegen de Nederlandse Staat, maar zonder succes. De rechtbank heeft geoordeeld dat de marechaussee haar werkwijze gewoon mag voortzetten.

Volgens de rechters zijn die controles bedoeld om illegalen eruit te pikken. En etniciteit kan nou eenmaal een aanwijzing zijn voor afkomst. Het mag niet de enige indicator zijn, maar het doet er wel toe. En daarmee blijft de discriminatiedeur wagenwijd openstaan. 

Dat is natuurlijk niet nieuw. Ook bij de toeslagenaffaire maakten belastingambtenaren een risicoprofiel op grond van afkomst. En we weten allemaal hoe dat is afgelopen. Mensen die bewust en onrechtmatig de afgrond in zijn geholpen, vrijwel altijd omdat zij bij voorbaat 'verdacht' waren door hun afkomst.

In de docu 'Alleen Tegen De Staat' doen vijf dappere vrouwen verslag van deze jarenlange marteling. Vervolgens riepen mensen dat het wel gek was dat documentairemakers alleen buitenlandse vrouwen hadden geportretteerd in de documentaire. Maar hallo! Juist personen met een andere afkomst werden slachtoffer van de Belastingdienst. Door Vadertje Staat werden zij als 'anders' gezien. Hun afkomst een aanwijzing voor criminaliteit. Daar hadden blonde bakfietsmoeders net even een tikkeltje minder last van. En nog belangrijker: het zijn helemaal geen buitenlandse vrouwen, maar oer-Nederlandse!

Je kan 'de Nederlander' al generaties lang niet meer uittekenen. Laten we daarmee dan ook stoppen. Etnische profilering door de overheid moet worden verboden. Anders zal een groot deel van de Nederlanders zich altijd een vreemdeling blijven voelen. Geen vertrouwen hebben in de overheid die er niet voor hen is.

En als de staat al discrimineert, wat kan je dan in hemelsnaam van individuele burgers verwachten? Zo krijg je nooit een fijne samenleving. Net toen ik hierover zat te kniezen, zag ik een prachtige foto voorbijkomen op Twitter. 

Vier vrolijke Nederlandse kleuters op een driewieler. Alle kleuren van de regenboog, afkomst lijkt er niet toe te doen. Iedereen hoort erbij. Dat optimisme uit de reclamecampagnes is misschien toch haalbaar. We moeten er in ieder geval naar blijven streven.