Na de coronasteun komen de WW en de bijstand
Het spijt me, ik ben echt een optimist, maar er komt niet zo'n leuke tijd aan voor sommige mensen.
Op een zeker moment wordt de NOW-regeling die bedrijven overeind houdt, afgebouwd. Of dat afbouwen nou begint in maart en klaar is in juli, of dat het begint in mei en klaar is in december.
Door het afbouwen zullen sommige bedrijven failliet gaan. Andere blijven overeind maar moeten personeel laten gaan. Weer andere bedrijven zullen ondanks de NOW failliet gaan.
Er staan straks dus meer werknemers op straat dan nu. Daar zijn twee vangnetten voor. Het eerste vangnet voor werkloosheid, WW, is best een goed vangnet. In vergelijking met andere Europese landen is de hoogte van de uitkering redelijk en de aanvraagprocedure soepel.
De looptijd is wel een probleem: tussen de 3 en 24 maanden, afhankelijk van arbeidsverleden. Jongeren en herintreders hebben logischerwijs weinig arbeidsverleden, maar zelfs 24 maanden is wat kort – gelet op wat daarna komt.
Dat is namelijk ons tweede vangnet: de bijstand. Daar zitten strenge voorwaarden aan, zoals een vermogenstoets – je moet je koophuis 'opeten' om recht op bijstand te krijgen – en de kostendelersnorm. Er wordt dan gecontroleerd op overige inkomsten, wat tot spraakmakende affaires leidt. Denk aan de vrouw uit Wijdemeren die ruim 7000 euro moest terugbetalen omdat ze wekelijks een tas boodschappen van haar moeder kreeg.
Al die voorwaarden en die controledrift zorgen natuurlijk voor media-aandacht maar er zou ook aandacht moeten zijn voor het bijstandsbedrag zelf: 1021,67 euro voor een alleenstaande en 1459,52 euro met zijn tweeën.
Je zou zeggen dat moralisten deze bedragen willen verhogen, maar dat ze uit efficiëntieoverwegingen laag moeten blijven. Maar volgens mij is het precies andersom. We hebben allerlei moralistische opvattingen over werk die niet kloppen, zoals 'elke vorm van werk is beter dan werkloosheid' of 'geen werk hebben is een gevolg van eigen keuzes'.
En dus is de bijstandsuitkering calvinistisch laag. Wellicht prikkelt dat mensen om toch maar te gaan werken, denken we dan. Alsof de 'verplichte tegenprestatie' die bijstandsgerechtigden moeten leveren nog niet voldoende prikkelt.
Calvinisme is een morele opvatting die weinig met economisch inzicht te maken heeft. De bijstandsuitkering is zo laag dat financiële stress een blokkade kan vormen om de arbeidsmarkt weer te betreden.
Maar ook zo laag dat het maatschappelijke kosten veroorzaakt die wel eens hoger zouden kunnen zijn dan wat we er als maatschappij mee uitsparen.
Stel dat de bijstand met bedrag X verhoogd werd. Dan zouden we als maatschappij minder geld hoeven uit te geven aan andere armoedegerelateerde zaken: minder welzijnswerk, minder schuldhulpverlening, lagere zorgkosten.
Sparen we zo meer uit dan bedrag X? Dan moet de verhoging doorgaan. En bij elke verhoging kun je monitoren wat de werkgelegenheidseffecten zijn (hint: die vallen mee als je gelijktijdig het minimumloon verhoogt).
Zo verhogen we uit efficiëntieoverwegingen de bijstand zonder überhaupt morele overwegingen mee te laten wegen.
Misschien dat al die overwegingen niet aan bod komen. Want hoe langer de NOW-steun duurt, hoe lager de uiteindelijke werkloosheidsgolf wordt. Elke maand dat een werknemer niet ontslagen wordt is een maand waarin de economie kan aantrekken. Dan blijft die baan bestaan of ontstaat ergens anders een baankans. Van uitstel kan afstel komen. Precies zoals de NOW bedoeld is.
Als de werkloosheidsgolf lager wordt, verdwijnt de sociale zekerheid weer uit beeld voor veel mensen. Dat is natuurlijk een hele opluchting, al verbeteren we waarschijnlijk onze vangnetten pas als er meer mensen in gevallen zijn.