Terwijl Rutte zich boos richt op Polen en Hongarije, staan er in het verkiezingsprogramma van zijn eigen partij ook plannen die niet goed zijn voor onze rechtsstaat, schrijven VVD-leden Armanda Govers (jurist) en Tomas Friedhoff (ondernemer) in deze gastcolumn. "Wij roepen onze partij op deze fundamentele verzwakking van de Nederlandse rechtsstaat in te trekken."
Het nieuwe verkiezingsprogramma van de VVD is verfrissend. Voor middeninkomens worden de lasten verlaagd en het minimumloon wordt verhoogd. Ook hebben het klimaat, duurzaam ondernemen en een gezonde levensstijl een plek op de agenda. Uiteraard is innovatie de oplossing voor de optimistische VVD-er. En daar mag de overheid best een actievere rol in gaan spelen.
Maar dat veelbelovende programma sluit tot onze verbazing helaas af met een groot offer: de rechtsstaat. Ironisch, gezien de voortrekkersrol van Mark Rutte om voorwaarden te verbinden aan het coronaherstelfonds en de bijbehorende EU-gelden.
Minder subsidie bij verwaarlozing rechtsstaat
Hij vindt dat landen als Polen en Hongarije minder subsidie zouden moeten ontvangen als ze slecht omgaan met hun rechtsstaat. Dit standpunt, wat overigens ook in het verkiezingsprogramma zelf staat, is inmiddels - zeer terecht - overgenomen door de EU-instellingen.
Een belangrijke voorwaarde is bijvoorbeeld respect voor de rechtsstaat en daarmee verbonden Europese waarden. Anders geen geld. Simpel.
Eigen interpretatie van verdragen
Die gelden willen wij in Nederland natuurlijk niet missen. Maar als het aan de VVD ligt wordt desondanks het belangrijke mensenrechtenverdrag waar de Europese Unie partij bij is, het EVRM, opzij geschoven.
Internationale verdragen dienen volgens de VVD voortaan door het parlement geïnterpreteerd te worden. Dat kan erin resulteren dat verdragen niet volgens de daarin opgenomen teksten nageleefd zullen worden.
Heeft verdragen sluiten nog zin?
De vraag is of het dan überhaupt nog zin heeft om internationale verdragen af te sluiten, zoals voor asielaanvragen (belangrijk voor de VVD) tot medicijnbeleid tot belastingtarieven voor multinationals tot het verbieden van wildmarkten. En ga zo maar door.
Wanneer overheden de gedachtegang van de VVD overnemen en nationale parlementen leidend worden, in plaats van de zorgvuldig uitonderhandelde teksten in verdragen, staat de internationale rechtsorde op losse schroeven.
Gevolgen voor iedereen
Daarnaast wil de VVD de mogelijkheid beperken dat burgers via verenigingen en stichtingen de krachten kunnen bundelen voor gerechtelijke procedures. Dat klinkt wellicht charmant voor degenen die het oneens waren met de rechterlijke uitspraken in de klimaatzaak en de stikstofzaak. Maar wanneer dit voornemen echt wordt doorgevoerd, heeft dat gevolgen voor iedereen.
Stel dat er in 2025 een regering aan de macht komt die de rechten van homo’s inperkt? Dan kan een vereniging als COC niet naar de rechter stappen.
Land kan snel veranderen
Maar in Nederland gebeurt dat nooit, denk je misschien? Nou, het kan snel gaan. In het tot vijf jaar geleden vrije, kapitalistische Polen heeft de populistische PiS-regering via PiS-rechters sinds kort abortus praktisch in zijn geheel verboden, zelfs wanneer de foetus zwaar misvormd en niet levensvatbaar is.
De PiS-regering voert ondertussen campagnes tegen 'gevaarlijke homorelaties' die volgens hen de traditionele Poolse familiewaarden zouden bedreigen. De nog onafhankelijke Poolse rechters houden de rug recht en fluiten de regering regelmatig terug wegens schendingen van de (grond)wet. Maar rechters die uitspraken doen die het PiS niet zinnen, worden door het PiS 'gedisciplineerd'.
Juist met oog op dit soort plotselinge en gevaarlijke ontwikkelingen, is het van het grootste belang om ons in te zetten voor het behoud van democratische rechtsstaten. Ook in eigen land.
Veilig functionerende democratie
De bedoeling van de democratische rechtsstaat is dat een regeringspartij niet zomaar misbruik kan maken van het feit dat de regeringspartij democratisch verkozen is. Democratisch verkozen betekent namelijk niet dat de overheid mag doen wat 'ie maar wil.
De rechten van burgers, afspraken met andere landen en algemene rechtsbeginselen zoals behoorlijk bestuur en het voorzorgsprincipe dienen gerespecteerd te worden. Als de overheid dat in de ogen van burgers niet doet, moet de rechter zich over de kwestie uitspreken wanneer burgers daarom verzoeken. Alleen zo blijven we verzekerd van een veilig functionerende democratie. En EU-gelden.
Gelukkig is het verkiezingsprogramma nog niet in beton gegoten. Wij roepen onze partij dan ook op deze fundamentele verzwakking van de Nederlandse rechtsstaat in te trekken. De rechtsstaat zou geen (politiek) twistpunt mogen zijn, maar is een hoeksteen van onze vrije, liberale democratie.
Armanda Govers is milieujurist. Tomas Friedhoff is ondernemer en adviseert overheden en bedrijven. Beiden zijn lid van de VVD.
