De zorgkosten rijzen de pan uit en de politiek wringt zich in allerlei bochten om de kosten te beteugelen. Maar op zorg besparen kan veel simpeler dan nu gebeurt: door onnodige zorg te bestrijden, bepleiten Nienke Schlette en Harry Kruiter van het Instituut van Publieke Waarden.
Het nieuwe kabinet zet in op het voorkomen van onnodige zorg. Dat doet ze, onder andere, door meer zorg van de tweede lijn (zoals het ziekenhuis, een kliniek) naar de eerste lijn (dichtbij huis, zoals de huisarts en fysiotherapeut) te verplaatsen. "Dit leidt tot een afname van het beroep op de tweedelijnszorg", schrijven zij in het regeerakkoord.
Hoe die verplaatsing precies vorm krijgt, vermeldt het regeerakkoord niet. Helaas. Want daarmee blijft het voorkomen van onnodige dure tweedelijns zorg de heilige graal van minder zorgkosten; ieder kabinet is er naarstig naar op zoek.
Zorgkosten stijgen door
Toch blijven de zorgkosten stijgen. Binnen de zorg zelf is ongetwijfeld nog veel verbetering mogelijk, maar veel van die wegen zijn en worden al bewandeld. Als het kabinet echt een stap verder wil komen, verlegt ze haar zoektocht naar andere domeinen en sectoren in onze verzorgingsstaat.
Neem Sjors en Isa. Ze zijn al 12 jaar samen. Sinds 5 jaar hebben ze ook een zoon en dochtertje. Ze wonen in een klein huisje en hebben het niet breed. Toen Sjors drie jaar geleden zijn baan verloor, had het gezin onvoldoende inkomsten om hun rekeningen te betalen. Met het inkomen van Isa kwamen ze niet rond. Hun kleine beetje spaargeld was snel op. Toen ze daarbovenop ook teveel ontvangen kinderopvangtoeslag moesten terugbetalen, wist Sjors niet meer hoe hij dit op moest lossen.
Veel stress = hogere zorgkosten
Dat zorgde voor veel stress in het gezin, bij Isa, maar met name bij Sjors. Hij wil goed voor zijn gezin zorgen. Maar kon niet eens garanderen dat ze voldoende inkomsten hebben om de huur te betalen. Sjors had zoveel last van stress, dat de huisarts hem doorverwees naar de psycholoog. In die sessies kalmeerde hij een beetje, maar bij thuiskomst staarden de ongeopende enveloppen in de hoek van de kamer hem ongenadig aan.
Duits onderzoek wijst uit dat 80 procent van de klanten bij schuldhulpverlening niet alleen financiële, maar ook gezondheidsklachten heeft. Ook uit Nederlands onderzoek blijkt dat er sterke aanwijzingen zijn dat schulden bijdragen aan het ontstaan van zowel fysieke als psychische problemen. De relatie tussen de twee is duidelijk. Er bestaat alleen geen onderzoek naar het doorbreken van de relatie. En dat is hard nodig want de schuldhulp functioneert voor veel mensen nog niet optimaal.
Wie hulp zoekt wordt naar huis gestuurd
Bij 41 procent van de gemeenten vindt er een voorselectie plaats bij het toegangsloket voor schuldhulpverlening, terwijl daar niet altijd voldoende kennis aanwezig is. Mensen worden niet goed doorverwezen, of er wordt onterecht gedacht dat het huishouden zelf hun financiële problemen op kan lossen.
Ook Sjors wordt de eerste drie keer zonder resultaat naar huis gestuurd omdat hij geen volledig overzicht van zijn schulden bij zich heeft. Ondertussen moet de hulpverlener iets doen om het gezin overeind te houden. Daarom adviseert ze Sjors om het traject met de psycholoog te verlengen. En overweegt ze opvoedondersteuning in te zetten.
Onnodige kosten
De zorg die voor Sjors en Isa wordt ingezet, is niet alleen 'onnodig', maar ook eenvoudig te voorkomen. Want uiteindelijk kost het Sjors en de gemeente 14 maanden om een schuldregeling op te starten. Dat is niet uitzonderlijk lang, maar zou met meer aandacht, tijd en inzet van professionals veel sneller moeten kunnen.
In die veertien maanden declareert Sjors nu 9.600 euro bij de zorgverzekeraar voor de psycholoog. Terwijl zijn schuld oploopt van 12.000 naar 14.000 euro. Daarna moet hij nog drie jaar van 80 euro per week met zijn gezin rondkomen. Dat vooruitzicht creëert niet direct rust in zijn hoofd en de overspannen situatie neemt alleen maar toe.
Investeer in bestaanszekerheid
We zetten kortom zorg in om een probleem op het gebied van bestaanszekerheid op te lossen. Sjors en Isa hebben geen opvoedondersteuning nodig en ook geen intensief traject bij een psycholoog, maar een goede schuldenregeling en een dak boven hun hoofd. Als dit kabinet echt in wil zetten op het voorkomen van onnodige zorg, adviseren wij haar de samenhang tussen schulden, armoede, onzekerheid en gezondheidsproblemen serieus te nemen en te investeren in bestaanszekerheid.
Die werelden blijven vooralsnog gescheiden. De schuldenparagraaf in het regeerakkoord geeft vooral aan hoe gemeenten aan zet zijn als het om schulden gaat.
Maar gemeenten zullen het regelen van schulden niet snel vanuit het voorkomen van onnodige zorg zien. Zeker niet zolang veel van die zorg niet op hun begroting staat. En vanuit de zorg leren aanbieders en verzekeraar op hun beurt geen interventies ontwikkelen die mensen letterlijk financieel gezond maken. Maar als we daar wél op inzetten kunnen we veel onnodige zorg voorkomen.
