Mede door de vergrijzing en dure technologie loopt onze gezamenlijke zorgrekening steeds verder op. Om de kosten te bedwingen, wordt in de toekomst waarschijnlijk kritischer gekeken naar het basispakket van onze zorgverzekering. Maar wat kan er dan uit en welke overwegingen spelen daarbij?
Het is een terugkerend hoofdpijndossier in Den Haag: onze gezamenlijke zorgrekening. Nederland vergrijst: we gaan van 3,2 miljoen 65-plussers nu, naar 4,8 miljoen in 2040. En hoe ouder je bent, hoe meer zorg je nodig hebt. Ook nieuwe technologie zorgt voor oplopende kosten.
Op dit moment kost de zorg ons zo'n 80 miljard euro per jaar. In 2000 was dat nog 50 miljard. Blijven we doorgaan op deze weg, dan zijn onze zorgkosten in 2040 verdubbeld, voorspelde het RIVM eerder. De grote uitdaging voor Den Haag: die zorgkosten binnen de perken houden, zonder dat de kwaliteit van de zorg naar beneden gaat.
Steeds meer uit het basispakket
In de RTLZ serie De Bejaarden Komen voorzag econoom Marcel Canoy dat er in de toekomst wel eens steeds meer uit het basispakket van onze zorgverzekering gehaald zou kunnen worden. Canoy zit in Adviescommissie Pakket van het Zorginsituut, dat de minister voor Medische Zorg adviseert over de inhoud van dat basispakket. Kortom: hij kan het weten.
Ook econoom en adviseur in de zorg Michiel Verkoulen voorziet dat dit gaat gebeuren. "Ik denk dat het bijna niet anders kan." Verkoulen geeft regelmatig trainingen aan zorgprofessionals en vraagt hen dan zich te verplaatsen in de politicus of de beleidsambtenaar.
Alle groei naar zorg
"De voorspelling is dat in de nabije toekomst bijna alle economische groei opgaat aan zorg. Dan kom je dus niet meer toe aan investeren in onderwijs, een hoger besteedbaar inkomen of andere belangrijke zaken. Ik geef de zorgprofessionals dan drie opties om de kosten in te perken: de efficiency in de zorg vergroten, eigen betalingen van patiënten vergroten of het basispakket verkleinen. Al die opties zijn hoe dan ook enorm impopulair."
Maar ook zonder de druk van die stijgende gezamenlijke zorgrekening is het belangrijk om kritisch te blijven over de inhoud van ons basispakket, zegt Canoy. "Het zou heel raar zijn als er alleen maar dingen in het basispakket komen. Soms komen er bijvoorbeeld dingen in het pakket waarvan de kosteneffectiviteit niet onderzocht is. Dat zijn elke keer kleine bedragen, maar het telt wel op. En je kan je euro maar 1 keer uitgeven."
Verontwaardiging bij artsen en patiënten
Maar zaken uit het basispakket halen leidt tot weerstand. Neem de recente verontwaardiging over het besluit over de hooggebergtebehandeling van astma-patiënten in Davos. Die behandeling is uit de basisverzekering gehaald, omdat er – volgens het Zorginstituut – onvoldoende bewezen is dat de behandeling effectief is.
Artsen en patiënten zijn het daar niet mee eens en lobbyden afgelopen week in Den Haag in de hoop dat het besluit wordt herzien. En met succes: gisteren werd er een motie aangenomen die stelt dat de behandeling beschikbaar moet blijven.
'Afpakken is moeilijker dan niet geven'
Matthijs Versteegh, directeur bij onderzoeksinstituut IMTA, is juist vanwege dit soort discussies geen groot voorstander van het verwijderen van zaken uit het basispakket. "Dingen afpakken is veel moeilijker dan ze niet geven. Je krijgt situaties zoals met Davos deze week. Er is altijd een patiënt bij wie de behandeling wel gewerkt heeft, of een arts die dat vindt. En ik kan niet zeggen dat die mensen altijd ongelijk hebben. Ik zeg niet: je moet het niet doen, maar het is wel lastig."
Bovendien is het de vraag of kosten besparen via het basispakket wel zo effectief is, stelt Versteegh. Ook de Rekenkamer stelde in 2015 vast dat bezuinigen door zaken uit het basispakket te halen vooralsnog niet de beloofde kostenbesparing opleverde. Het verzet tegen de maatregelen bleek bovendien erg groot.
Niet de eerste clash met Zorginstituut
Verkoulen voorziet desalniettemin dat dit niet de eerste keer zal zijn dat artsen, patienten en het Zorginstituut het niet met elkaar eens zullen zijn. "Het Zorginsituut wordt waarschijnlijk steeds kritischer, om de zorgkosten te bedwingen." Daarbij wordt vooral steeds meer gekeken naar de effectiviteit van zorg. Verkoulen: "Een groot deel, misschien wel tientallen procenten van de verleende zorg is waarschijnlijk niet effectief. De uitdaging is om het basispakket wel strenger te beheren, zonder dat je er dingen heel zichtbaar uittrekt."
"Stel: er zit een bepaalde behandeling voor kanker in het basispakket en je weet dat die in veertig procent van de gevallen niet effectief is. Dan kun je vastleggen dat het alleen vergoed wordt als is vastgesteld dat het bij de patiënt in kwestie wel gaat werken. Dat zou je kunnen onderzoeken via een dna-onderzoek." Het is toekomstmuziek, geeft Verkoulen toe, maar 'er zit een grote belofte in'.
Artsen hebben sleutelrol
De weerstand, ziet de econoom, ligt vooral bij artsen. "Je stelt vast dat iets onvoldoende werkt. Dan ontstaat er een belangenstrijd: oude dokters die oude methodes willen gebruiken, die gaan zich flink verzetten."
Maar artsen hebben wel een sleutelrol, ziet Verkoulen. Hij verwijst naar de gebeurtenissen rond het Bernhoven Ziekenhuis in Uden. Dat stond in 2013 op de rand van faillissement. "Toen hebben het ziekenhuis, specialisten en zorgverzekeraars de koppen bij elkaar gestoken. Hoe gaan we dit voorkomen? Zorgverzekeraars zeiden: als jullie ons helpen allemaal onnodige zorg te schrappen, dan helpen we jullie gereguleerd te krimpen. Dat werkte heel goed. Specialisten gingen samen nadenken: wat is nou echt nodig?"
Bernhoven-methode is 'beloofde land'
Het verhaal van het Bernhoven Ziekenhuis wordt regelmatig gebruikt als voorbeeld voor de sector. Toch is er inmiddels ook kritiek: uit de cijfers zou helemaal niet blijken dat de omzet van het ziekenhuis is gedaald, schreef het FD eerder. Wel liep het aantal behandelingen iets terug.
Toch ziet Verkoulen de werkwijze van Bernhoven als het 'beloofde land': er moet samen met specialisten gekeken worden wat effectief is. "Dan kun je het pakket 'zuiveren': verouderde behandelingen eruit halen, zonder een revolutie uit te lokken en zonder dat patienten er last van hebben."
Teveel onnodige behandelingen
Versteegh vindt ook dat – nog even los van het basispakket - gekeken mag worden naar de hoeveelheid handelingen in de zorg. "Er is sprake van overdiagnostiek: er worden heel veel tests gedaan, waarvan niet zeker is of ze effectief zijn." Ook zou er kritisch moeten worden gekeken naar de financiële prikkels die er nu zijn, vindt de onderzoeker. Voor artsen is het voordelig om een extra behandeling voor te schrijven, 'want een extra behandeling is meer omzet', aldus Versteegh.
Maar er zijn meer wegen naar Rome, ziet Canoy. Zo kunnen sommige (goedkope) medische hulpmiddelen prima uit het basispakket en door mensen zelf betaald te worden, vindt de econoom. Ook als het gaat om dure technologie kunnen er keuzes gemaakt worden. "Farmaceuten zeggen: 'Onze dure medicijnen moeten door allerlei hoepels, maar medische hulpmiddelen en technologie niet'. Vaak hebben de farmaceuten geen gelijk, maar hierin wel. Niet elk buurtziekenhuis hoeft peperdure technologie in huis te hebben."
Impopulair? 'Geen reden om het niet te doen'
Maar zaken zoals medische hulpmiddelen actief uit het pakket halen: dat is toch mateloos impopulair? Canoy: "Dat is geen reden om het niet te doen. Kijk, goede zorg blijft in het pakket. Onnodige verrichtingen gaan eruit. Voor sommige behandelingen moet je in de toekomst misschien wat verder reizen. En in bepaalde gevallen moet je wat meer zelf betalen. Maar door al die maatregelen gaat de premie wel omlaag."
De grote vraag is of de burger niet vooral valt over wat er uit het pakket gaat. Zoals er ook meer boosheid was over de duurdere boodschappen (door verhoging van de btw), dan er blijdschap was over de verlaging van de belasting op arbeid. Canoy: "Dat psychologisch effect bestaat inderdaad, dus je moet het goed uitleggen."
