Geen optimisme, wél hoop

Deze week publiceerde het VN-klimaatpanel IPCC een alarmerend rapport. 

Om het risico op droogtes, overstromingen, extreme hitte en andere ernstige gevolgen van klimaatverandering te beperken, moet de opwarming van de aarde beperkt blijven tot maximaal anderhalve graad.

Lukt dat niet, dan krijgen honderden miljoenen mensen te maken met de desastreuze gevolgen. Onwillekeurig deed het rapport met z'n apocalyptische projecties me denken aan de strijd om Midden-aarde in de film Lord of the Rings.  

Met de dreiging die boven het hoofd van miljoenen mensen hangt, zou je verwachten dat er, net als bij Lord of The Rings, dappere strijders opstaan. Dat klimaatverandering het politieke debat domineert; dat er echt een serieus debat is over dit vraagstuk van deze eeuw.

In plaats daarvan doet het meer denken aan de dagelijkse gang van zaken in het rustige Hobbitstee.

Want wie naar het politieke debat in ons land over de energietransitie luistert, krijgt nou niet meteen het 'Wir schaffen das'-gevoel. Het debat is vooral heel technocratisch: welke maatregelen moeten we nemen, hoeveel kosten die en hoe snel kunnen we die implementeren?

Over de vraag 'hoe zou een sociale, rechtvaardige en duurzame samenleving eruit zien?' is eigenlijk geen debat. Terwijl juist daar de politiek over gaat: wat is voor ons van waarde? 

En het bedrijfsleven wil best veranderen, maar het over een totaal andere boeg gooien: dat gaat te snel. We proberen vooral om binnen de huidige kaders wat scherpe kantjes van ons economisch systeem af te schaven, een fundamentele koerswijziging vinden we toch iets te radicaal en activistisch.

"Het moet ook betaalbaar blijven," zeggen we dan. Alsof de impact van klimaatverandering geen geld kost.

Het zou ons niet erg moeten verbazen. De generatie die nu aan de knoppen zit, is overleden als de pleuris echt uitbreekt. Na hen de zondvloed. Deze babyboomgeneratie geniet er liever nog even van zolang het nog kan.

De leiders uit de generatie '68, die vijftig jaar geleden de revolutie predikten, vullen nu hun tijd met commissariaten bij de multinationals die zij destijds verfoeiden.

De Beatles zongen in '68: "You say you want a revolution / well, you know / we all want to change the world". De babyboomers die toen zo hard meezongen, hebben het inmiddels zover laten komen dat de jonge en toekomstige generaties voor een ongekende klimaatuitdaging staan.

Zij mogen de puinhopen van 50 jaar flowerpower opruimen.

Moeten we dan onze hoop op de millennials van nu stellen? In ieder geval vinden zij klimaatverandering een belangrijker thema dan hun ouders. Wie kijkt naar het belang dat verschillende generaties stellen in klimaatverandering en milieu, ziet dat de oudere generaties het eigenlijk allemaal niet zoveel kan schelen, terwijl de jongere generatie zich meer zorgen maakt.

Maar 'de millennial' is absoluut geen heilige. Want de millennial die z'n mond vol heeft over duurzaamheid, pakt met een verbazingwekkend gemak meerdere keren per jaar het vliegtuig voor een weekendje Barcelona, Londen of Parijs. Deze glutenvrije-havermelk-drinkende generatie mag zelf ook kritisch in de spiegel kijken.

De komende jaren worden cruciaal voor de toekomst van onze planeet. Blijft deze aarde een gastvrije plek voor de mens? Dat is wat er op het spel staat. Dat mag je alarmistisch noemen, maar wat is er mis met het luiden van de noodklok als er daadwerkelijk iets op het spel staat?

Daarom is iedereen verantwoordelijk voor de keuzes die hij of zij de komende jaren maakt. Iedere bestuurder die een bedrijfsstrategie goedkeurt waarin verduurzaming niet hoog op de agenda staat, is moreel laakbaar. (En nee, je hoeft niet op een boot naar Spitsbergen om er achter te komen dat klimaatverandering een groot probleem is!)

Iedere politicus die uit angst voor de kiezer de maatregelen die nodig zijn, op de lange baan schuift, is dat ook. En wij, de burgers van dit land, maken ook elke dag onze keuzes. Ook wij worden verantwoordelijk gehouden.

In het maatschappelijke debat moeten we daarnaast ook de pijnpunten op tafel durven leggen. Ook de milieubeweging moet zichzelf in de spiegel kijken. Je kunt als Greenpeace of Milieudefensie om het hardst schreeuwen dat we klimaatverandering moeten tegengaan, maar als je tegelijkertijd ook steeds roept dat je tegen CO2-opslag bent, tegen kernenergie, tegen biomassa en tegen van alles en nog wat, dan heb je als ngo kilo's boter op je hoofd.

Je kunt de wetenschappelijke conclusies van het IPCC bagatelliseren. Wegkijken is in de geschiedenis van de mensheid vaker gebeurd. Of je kunt ze tot je laten doordringen en in actie komen.  

Zoals de 15-jarige Greta Thunberg. Deze Zweedse scholiere weigerde naar school te gaan en bivakkeerde een aantal weken voor het Zweedse parlement om de politici ervan te overtuigen in actie te komen tegen klimaatverandering.

"Ik doe dit omdat jullie, volwassenen, mijn toekomst verpesten", zo legde ze uit. "Waarom zou ik iets leren op school als politici niet geïnteresseerd zijn in feiten? Als ze de wetenschap telkens weer naast zich neerleggen? Klimaatverandering is de belangrijkste kwestie van onze tijd. Het zou bovenaan alle politieke agenda's moeten staan. Waarom staat het daar niet?" Ze heeft gelijk.

Met somberheid alleen komen we er niet. Wat nodig is, is een boodschap van hoop. Vaclav Havel schreef: "Hoop is niet hetzelfde als optimisme. Het is niet de overtuiging dat iets goed afloopt, maar de zekerheid dat iets zin heeft – ongeacht hoe het afloopt."

Hoe het afloopt weten we niet. Maar we moeten blijven knokken. Voor een wereld waarin het leven waardevol is. Het is zoals Sam in The Lord of The Rings zegt:

Frodo: "What are we holding on to, Sam?"                                                                    

Sam: "That there’s some good in this world, Mr. Frodo. And it’s worth fighting for"