Niet windenergie, maar emissiehandel is het probleem
Windmolens op zee veroorzaken een maatschappelijke kostenpost van 5 miljard euro en dat kost een gemiddeld huishouden 120 euro per jaar, aldus het Centraal Planbureau. Te kort door de bocht, vindt energiedeskundige Henri Bontenbal.
Duurzaam vs. fossiel
Net zoals andere Europese lidstaten subsidieert Nederland de productie van duurzame energie. Windenergie, zonne-energie en energie uit biomassa zijn nu nog duurder dan energie uit kolen en aardgas. Duurzame energie kan daarom nu nog niet concurreren met fossiele energie.
Maar de huidige energiemarkt werkt niet helemaal eerlijk. Kolencentrales veroorzaken immers milieuschade. En deze schade, in de vorm van klimaatverandering en schade aan de volksgezondheid, wordt nog onvoldoende in de prijs van fossiele energie verwerkt. Daarom is het niet onredelijk om duurzame energie tijdelijk te subsidiëren, zodat door grootschalige toepassing de prijs daalt en duurzame energie concurrerend wordt.
Vervuiler betaalt?
Maar waarom belasten we vervuiling dan niet? De vervuiler betaalt! Als we kolen- en gascentrales laten betalen voor hun CO2-uitstoot, dan wordt de prijs van fossiele stroom duurder en dat is ook gunstig voor duurzame elektriciteit.
Het probleem is dat we in de EU nu beide doen: we subsidiëren duurzame energie en we laten vervuilers betalen. Maar beide systemen werken elkaar tegen.
Dat zit zo:
In de EU is een emissiehandelssysteem opgetuigd. De bedrijven die daaronder vallen, moeten in bezit zijn van emissierechten om CO2 te mogen uitstoten. Er is een beperkt aantal emissierechten in omloop en het aantal daalt elk jaar een beetje. Deze emissierechten worden deels geveild en deels gratis weggegeven aan bedrijven. Elektriciteitscentrales krijgen geen gratis emissierechten en moeten dus alle emissierechten kopen. Door vraag en aanbod van emissierechten ontstaat er een evenwicht en dus een bepaalde prijs. Als de prijs van emissierechten hoog is, zullen bedrijven gaan investeren in maatregelen die hun CO2-uitstoot reduceren. Is de prijs laag dan zullen zij liever goedkope emissierechten aanschaffen.
Waterbedeffect
Wat gebeurt er nu als een windpark stroom gaat produceren? Deze stroom wordt op de elektriciteitsmarkt aangeboden en verdringt de elektriciteit uit kolencentrales. Dat is goed nieuws, zou je zeggen. Maar als de kolencentrales minder CO2 uitstoten en dus minder emissierechten aanschaffen, wordt het totaal aantal beschikbare emissierechten niet lager. Doordat er minder vraag is naar emissierechten, zal de prijs dalen en wordt het voor andere bedrijven in Europa goedkoper om CO2 uit te stoten. Er is sprake van een waterbedeffect. De enige manier om in dit systeem meer CO2-uitstoot te voorkomen, is het plafond aan emissierechten sneller laten zakken.
Het CPB redeneert daarom, dat het effect op de uitstoot van CO2 van subsidie op duurzame elektriciteit nihil is. Als dat zo is, dan kent elke maatschappelijke kosten-batenanalyse van duurzame elektriciteitsopwekking een simpele uitkomst: het kost subsidie, maar het levert niets op.
CPB te kort door de bocht
Het CPB heeft gelijk dat subsidies voor duurzame energie en het huidige emissiehandelssysteem niet goed samengaan. Waarom is de redenering van het CPB toch te kort door de bocht? In de eerste plaats geldt de redenering van het CPB voor alle vormen van duurzame elektriciteitsopwekking. Dus ook voor subsidies op zonnepanelen, stroom uit biomassa en waterkracht.
In de tweede plaats is het vreemd dat het CPB haar pijlen niet richt op het emissiehandelssysteem. Want daar zit namelijk het grootste probleem: het functioneert niet goed. Dat komt omdat er teveel emissierechten in omloop zijn gebracht. Emissierechten zijn voor een habbekrats te koop en de prijs voor CO2-uitstoot weerspiegelt op geen enkele manier de maatschappelijke kosten daarvan. (Als bedrijven minder hoeven te betalen voor CO2-uitstoot dan rechtvaardig is, mogen we dat dan ook ‘subsidie’ noemen?)
Minister Kamp gaf daarnaast in zijn reactie aan dat als we nu niet in duurzame energietechnologie investeren, we een lock-in situatie creëren. We zitten dan nog jaren opgescheept met fossiele elektriciteitscentrales en hebben niet genoeg duurzame capaciteit staan. Dat zou rampzalig zijn voor het klimaat.
Politici
Hoe kunnen we de emissiehandel wél laten functioneren? Als de prijs van vervuiling hoog genoeg is, is subsidie voor duurzame energie niet meer nodig. Mathijs Bouman twitterde: “Het wel laten functioneren is overigens zeer eenvoudig. Maar laffe politici willen het niet.” Daar zit ‘m de kneep. Zo wil de Europese Commissie € 5 miljard (!) aan extra gratis emissierechten aan grote bedrijven geven. Een resolutie van Europarlementariër Bas Eickhout om dit tegen te houden, werd weggestemd.
Windenergie lijkt een nationale pispaal te worden. Het probleem ligt echter ergens anders: de politieke onwil om het emissiehandelssysteem te hervormen. Ik heb het CPB niet gehoord over het cadeautje van € 5 miljard aan gratis emissierechten aan bedrijven. Minister Kamp sprak in zijn reactie over ‘betreurenswaardige misverstanden’ bij het CPB. Laten we het daar maar bij houden: een betreurenswaardig misverstand.
Henri Bontenbal is zelfstandig adviseur op het gebied van energie en duurzaamheid