Werknemers zullen zelf meer nadrukkelijk worden betrokken bij de uitvoering van hun werk, zo voorspelde het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) ooit voor 2020. Hoewel 'zelfsturende teams' enorm populair zijn, blijkt die transitie nog niet zo makkelijk.
Toen het SCP in 2004 een voorspelling voor 2020 moest doen, was ze op het gebied van leiderschap heel duidelijk: "Hiërarchische en gecentraliseerde managementstructuren hebben hun langste tijd gehad. Participatieve managementstijlen, waarin werknemers nadrukkelijk worden betrokken bij de wijze van uitvoering van het werk, zullen naar verwachting steeds meer ingang vinden."
Hoewel harde aantallen ontbreken, lijken er inderdaad steeds meer bedrijven over te willen stappen naar 'zelfsturende teams'. Hoewel het werken met zelfsturende teams niet altijd eenvoudig is, zijn er zeker bedrijven waarbij het (deels) is gelukt zoals Google en TomTom. Toch zijn er ook bedrijven die het probeerden en er weer van terugkwamen, waaronder thuiszorgorganisaties.
Veel interesse
Irene Sinteur adviseert al ruim tien jaar bedrijven en promoveerde vorig jaar op zelfsturende teams aan de Vrije Universiteit. "Ik krijg heel veel aanvragen van bedrijven die over willen naar zelfsturende teams. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat zo’n transitie voordelen heeft: medewerkers raken meer gecommitteerd, de arbeidstevredenheid stijgt, het verzuim gaat omlaag en het verloop wordt minder."
Wanneer Sinteur bedrijven vraagt waarom zij naar zelfsturende teams willen, geven die vooral aan meer verantwoordelijkheden bij hun werknemers neer te willen leggen. "Zonder dat ze vervolgens ook meer zeggenschap krijgen. Je laat mensen onder het mom van zelfsturing meer doen, maar je maakt ze daarmee ook onmachtig omdat ze geen verdere invloed kunnen uitoefenen." Ze krijgen als het ware alle verantwoordelijk voor een deel van het werk, zonder dat ze het kunnen veranderen of verbeteren.
'Maar wat moet ik dan doen?'
Zelfsturing gaat uit van 'empowerment' en dat kan zowel psychologisch als structureel worden doorgevoerd. Sinteur: "Wat ik veel tegenkom, is dat bedrijven aan psychologische empowerment doen. Dan stellen ze een prachtig verhaal op over hoe iedereen mag meebeslissen. Maar vervolgens wordt de macht niet overgedragen of losgelaten, omdat managers letterlijk zeggen: 'Maar wat moet ik dan doen?' Veel managers houden vast aan hun machtspositie."
Hetzelfde geldt voor het geven van inspraak aan nieuwkomers of werknemers die net zijn afgestudeerd. "In zelfsturende teams doen alle perspectieven ertoe, dus ook die frisse blik van iemand die net komt kijken. Daar moeten managers en werknemers nog wel eens aan wennen. Vaak moeten ze het eerst een keer positief meemaken voordat ze overtuigd zijn."
Wie zelfsturing wil, moet op de professionaliteit van je werknemers durven vertrouwen en als leidinggevende zijn eigen machtspositie durven te ondermijnen. "Wanneer je zelfsturing doorvoert zonder het echt te doen en alleen een psychologisch verhaal ophangt, krijg je vooral nadelen."
Zelfvertrouwen werknemers groeit
Maar, zo benadrukt Sinteur, wanneer de transitie wel lukt, dan levert het een bedrijf enorme voordelen op. "Ik heb in mijn promotieonderzoek een tool ontwikkeld om dat te meten. Je ziet dat het zelfvertrouwen van medewerkers groeit, omdat ze meer betekenis geven aan hun werk en meer invloed hebben. Ook zie je vaak een groei in de omzet, terwijl je in feite alleen maar bezig bent met een organisatieverandering."
Naast haar advieswerkzaamheden is Sinteur doorgegaan met wetenschappelijk onderzoek doen naar zelfsturing binnen organisaties. Momenteel werkt ze aan een onderzoek waarbij ze kijkt naar de vraag of iedere werknemer wel geschikt is voor zelfsturing.
En iemand die liever uitvoert?
"Er zijn altijd mensen die bij een transitie zelf besluiten de organisatie te verlaten. Ik heb nog te weinig data voor een wetenschappelijke onderbouwing. Maar het lijkt erop dat er wel een profiel is van werknemers die liever opdrachten uitvoeren, dan dat ze zichzelf aansturen. Je vraagt als bedrijf namelijk wel wat van een werknemer."
Ondanks de obstakels die bedrijven tegenkomen, gelooft Sinteur wel dat zelfsturende teams de toekomst hebben. "Je ziet de maatschappelijke ontwikkeling waarbij mensen steeds meer autonomie krijgen. In de huidige participatiemaatschappij moeten mensen ook al veel zelf regelen. Vasthouden aan een hiërarchische structuur botst met de maatschappelijke ontwikkelingen."
