De VS, de EU en andere Westerse landen komen naar verluidt binnenkort met nieuwe handelsmaatregelen tegen Rusland. Dat zal ertoe leiden dat Poetin zal terugslaan met maatregelen waardoor het voor Europese bedrijven lastiger wordt om naar Rusland te exporten, denken experts. Zeven vragen en antwoorden.
1. Wat voor maatregelen willen de VS en de EU nemen?
Samen met de EU en andere landen die deel uitmaken van de G7 (de groep van geïndustrialiseerde landen) komt president Biden van de VS met nog meer maatregelen tegen Rusland, in reactie op de inval in Oekraïne, schrijft persbureau Reuters.
Daarbij gaat het niet om sancties tegen de invoer van olie en oliegerelateerde producten en gas, maar om maatregelen tegen een breder pakket producten, legt Rem Korteweg, Europa-deskundige bij instituut Clingendael, uit.
2. Is het logisch om met deze stap te komen?
Ja, vindt Korteweg, volstrekt logisch, gegeven de economische oorlog tussen het westen en Rusland. Er zijn al vrij vergaande sancties getroffen op financieel terrein en er werden onlangs met betrekking tot gas, olie en oliegerelateerde producten maatregelen afgekondigd.
Nu wordt een stapje verder gegaan, met maatregelen tegen andere producten. Daarbij gaat het in feit om zo'n beetje alle andere producten. Zeg maar van schoenen tot machines.
3. Welke maatregelen kunnen Westerse landen nemen?
Het idee is dat je producten van een ander land zo duur mogelijk maakt, zodat afzet onmogelijk wordt, legt Korteweg uit. Eventueel kun je ook met een importverbod komen. Hoe hoog importtarieven zullen zijn, dat valt nog te bezien. Je kunt tarieven ook zo hoog maken, dat import de facto verboden wordt. De landen van de EU moeten wel allemaal hetzelfde importtarief opleggen, maar dat kan wel afwijken van wat andere G7-landen hanteren.
De hoogte van tarieven kun je eigenlijk 'in het wilde weg' nemen, de hoogte hoeft niet te worden onderbouwd, aldus Korteweg. Hij denkt dat de EU niet zonder meer supertarieven van vele honderden procenten zal opleggen. Het presenteert zich immers als voorvechter op internationale handel die op regels is gebaseerd, dus de EU zal de maatregelen wel willen onderbouwen en aangeven dat ze tijdelijk zijn.
Daarbij kan 'tijdelijk' overigens jarenlang duren. Na de inval van Rusland op de Krim, in 2014, werden ook maatregelen genomen. Sindsdien wordt elke zes maanden bekeken of die worden voortgezet.
'Handel met het uur ingewikkelder'
"Sancties en tegenmaatregelen door Rusland zijn een zorg voor onze leden", zegt woordvoerder Kees Bakhuis van werkgeversorganisatie VNONCW-MKB Nederland.
Rusland is een vrij dominante speler op de grondstoffenmarkt, dus dat kan ook de import voor ondernemers raken, zegt hij. "Grondstoffen kunnen minder beschikbaar zijn, of tegen hogere prijzen." Bedrijven worden al geraakt door sancties die er waren, bijvoorbeeld op het gebied van betalen. "Handel drijven wordt met het uur ingewikkelder."
"Maar ondernemers snappen ook de ernst van de situatie en de noodzaak van sancties door Westerse landen", aldus Bakhuis.
4. Waarom nemen Westerse landen de maatregelen met elkaar?
Hoe meer landen zich bij maatregelen aansluiten, hoe effectiever ze zijn, zegt Korteweg. Verder maakt Rusland, net als de VS, de landen van de EU, het VK, Canada en Japan deel uit van de WTO, de Wereldhandelsorganisatie. Dat is een organisatie die toeziet op de naleving van afspraken over de handel tussen landen.
Maatregelen op het gebied van olie, oliegerelateerde producten en gas vallen niet onder het recht van de WTO, maar de handel in andere producten wel, legt Korteweg uit. Als je sancties daarop wilt leggen, dan moet je dat netjes binnen de WTO afkaarten, zegt hij.
Binnen de WTO is afgesproken dat je niet op producten uit het ene land wel importtarieven mag leggen en op dezelfde producten uit een ander land niet. Maar landen kunnen daar onderuit komen, door een beroep te doen op de nationale veiligheid, in dit geval vanwege de Russische invasie in Oekraïne, zegt Korteweg.
Onder dit motto kun je overigens alle maatregelen nemen die je wilt, zegt hij. Zo nam Trump handelsmaatregelen tegen China, en Rusland zelf trof, wellicht wat cynisch, maatregelen tegen Oekraïne nadat het in 2014 de Krim was binnengevallen.
5. Kan Rusland hier iets tegen doen?
Ja en nee. Een land waartegen handelsmaatregelen worden getroffen door andere landen, kan binnen de WTO die sancties aanvechten. Probleem is alleen, dat er al een tijdje door een tekort aan rechters bij de WTO geen uitspraak kan worden gedaan. Dat werkt nu in het nadeel van Rusland. Getroffen maatregelen blijven daardoor van kracht, tenzij de landen die de sancties hebben ingesteld deze opheffen of afzwakken, zegt Korteweg.
6. Zal Rusland met tegenmaatregelen komen?
Rusland kan en zal waarschijnlijk met tegenmaatregelen komen, verwacht Korteweg. Dat gebeurde ook als reactie op sancties die de EU instelde na de Russische inval op de Krim. Toen werd onder meer de Nederlandse landbouwsector geraakt, vooral de invoer van bloemen en zuivel.
Bij de maatregelen die Rusland straks zal uitvaardigen moet worden bedacht dat de handelsrelatie tussen Nederland en Rusland niet zo heel groot is. In 2021 exporteerde Nederland voor 6,6 miljard euro aan goederen naar Rusland. Daarmee was het land de 17e exportbestemming.
De laatste jaren steeg de export wel, maar dat is na een daling die volgde op de sancties in 2014. De export in 2021 was daarmee nog altijd lager dan die in 2013. De export naar Rusland was vorig jaar 1,1 procent van de totale Nederlandse export.
7. Kunnen bedrijven daar onderuit?
Na 2014 moesten Nederlandse bedrijven ook naar alternatieven voor export naar Rusland zoeken. Ook werd er gekeken naar omwegen om toch aan Rusland te kunnen leveren. Zo kreeg je bijvoorbeeld 'Goudse kaas uit Belarus', zegt Korteweg. Maar daar moet je wel wat handigheid in hebben om dat zo te omzeilen.
En je loopt natuurlijk de kans op maatregelen als het uitkomt. Dat kan ook voor flinke reputatieschade zorgen. Sowieso is het onder meer door sancties tegen banken al lastiger om zaken te doen met Rusland, tekent Korteweg aan.
De EU zal in ieder geval ook moeten gaan controleren op 'omgelabelde' producten uit Rusland, zegt Kortewg. Zodat je geen 'Chinese' tractoren met een Russische gebruiksaanwijzing invoert. Hoe dan ook, sancties kun je nooit effectief laten zijn zonder dat je zelf ook pijn doet, zegt hij.
'Sancties hebben meestal geen effect'
Sancties hebben meestal geen effect, zegt Steven Brakman, hoogleraar internationale Economie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij verwijst naar maatregelen die eerder werden genomen tegen onder meer Iran en Irak. "Het is de gewone bevolking die de gevolgen merkt, de top niet."
Sancties zijn wel een middel om te laten zien dat je het er niet mee eens bent, zegt hij. Maar de klappen die nu worden uitgedeeld aan Rusland zijn wel heel erg groot, aldus Brakman. Hij hoopt dan ook dat de sancties ertoe leiden dat Rusland naar de onderhandelingstafel komt.
