ABN Amro heeft zeven mogelijke gevallen van mensenhandel opgespoord en doorgegeven aan de arbeidsinspectie. De bank controleert data van hun klanten op verdachte transacties. Andere banken tonen nu ook interesse in de opsporingsmethode.
Banken werken al langer mee aan onderzoeken naar mensenhandel, maar dat gebeurde altijd op verzoek van de Inspectie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). ABN doet inmiddels al een tijd het omgekeerde: op eigen initiatief doorzoekt de bank overboekingen in het computersysteem.
Daarbij wordt gezocht naar indicatoren van arbeidsuitbuiting, een vorm van mensenhandel. Het houdt in dat je voor geen of heel weinig loon onder mensonterende omstandigheden moet werken. Vaak kunnen mensen niet uit die situatie ontsnappen, omdat ze afhankelijk zijn van de werkgever of omdat hun paspoort is afgepakt.
Algoritme zoekt naar puzzelstukjes
"Wij kijken in onze systemen of we slachtoffers van mensenhandel kunnen herkennen en of we de mensen kunnen herkennen die hen uitbuiten", vertelt Maria Anne van Dijk, hoofd afdeling duurzaamheidsrisico's en mensenrechten bij ABN Amro.
Samen met de Universiteit van Amsterdam en de Inspectie SZW hebben ze een lijst met indicatoren opgesteld die wijzen op mogelijke vormen van arbeidsuitbuiting. Van Dijk wil uit voorzorg niet zeggen welke indicatoren dat precies zijn, maar zegt dat het er inmiddels 26 zijn.
"Wat het moeilijk maakt om op te sporen is dat slachtoffers zich niet melden bij de politie", zegt Van Dijk. "Ze voelen zich bedreigd. Vaak gaat het om mensen in kwetsbare groepen, die niet weten welke regels gelden. Je moet met hele kleine puzzelstukjes het totaal vinden."
Een indicator is dat veel mensen van hetzelfde geslacht dezelfde leeftijd op 1 adres wonen, vertelt Van Dijk. "Dat zou een mogelijk puzzelstukje kunnen zijn dat mensen niet prettig wonen, maar met zijn allen op heel weinig leefruimte kunnen wonen."
70 transacties, 7 zaken
Sinds 2016 is het verplicht om in ieder geval het wettelijk minimumloon op een bankrekening over te maken. Bij arbeidsuitbuiting zou het bijvoorbeeld kunnen zijn dat vlak nadat dat loon gestort is, vrijwel alles weer van de rekening wordt gepind. Slachtoffers van uitbuiting mogen het dan niet zelf houden.
Als ABN dit soort zaken aantreft in het systeem, worden ze overgedragen aan de Inspectie. "Sinds 2018 hebben we tientallen verdachte transacties gevonden. Ongeveer 70 transacties horen bij in totaal zeven zaken", vertelt Van Dijk. Of dat ook direct leidt tot opsporing, dat weet ze niet. "Daar hebben wij als bank ook niets mee te maken, maar we weten wel dat de Inspectie alles onderzoekt."
Inspectie blij met hulp
Dat is het geval, zegt Paul van der Burg, woordvoerder van de Inspectie SZW. "We zijn blij met het project. De privacy van klanten is gewaarborgd en alle voorzorgsmaatregelen worden in acht genomen", verzekert hij.
Hoeveel zaken er aan het OM worden overgedragen kan hij niet delen in het kader van verder onderzoek, maar op dit moment wordt er onderzoek gedaan naar alle gevallen die ABN heeft gemeld.
Duizenden slachtoffers
Een ding is inmiddels helder: arbeidsuitbuiting komt voor in allerlei sectoren. "Er zijn een aantal sectoren die extra gevoelig zijn, zoals de agrifood, transport en logistiek, hotels, restaurants en de bouw. Daar letten we extra op", zegt Van Dijk.
In 2017 werd geschat dat er jaarlijks ongeveer 6.250 slachtoffers zijn van mensenhandel in Nederland. CoMensha, een organisatie met veel kennis over mensenhandel, denkt dat het werkelijke aantal veel hoger ligt.
"Wij vinden het een fantastisch project", zegt directeur Ina Hut van CoMensha. "Het is echt goed dat banken zich inzetten. Het is zo moeilijk om slachtoffers in beeld te krijgen."
Ook Fairwork, dat zich inzet voor slachtoffers van arbeidsuitbuiting, is positief, zegt Francien Winsemius. "Het is fijn en kansrijk dat dit project nu loopt. Mensenhandel is zo verborgen en het is lastig om bewijs te verzamelen, dus er komen maar weinig zaken voor de rechter. Het is belangrijk dat dit wordt opgespoord."
