Ze was altijd al geïnteresseerd in de ruimte, maar dat de Nederlandse Maybritt Kuypers de lijfarts zou worden van verschillende astronauten was nooit een vooropgezet plan. "Bij elke lancering moet ik mezelf in de arm knijpen."
ESA-astronaut Alexander Gerst kwam eind 2018 terug uit de ruimte na een half jaar in het internationale ruimtestation (ISS) te zijn geweest. De landing vond plaats op een oneindige vlakte in Kazachstan. Met een helikopter werd zijn 'flight surgeon' Maybritt Kuypers naar de verwachte landingsplek gebracht. "Ineens zie je dan een soort vallende ster", vertelt Kuypers.
Vuurbal vol collega's
Maar het is de ruimtecapsule die de astronauten terugbrengt naar de aarde. "Dan weet je: daar zijn ze. In die vuurbal zitten mijn collega's." Zodra de capsule door de geluidsbarrière gaat, klinkt er een harde knal, de sonic boom. "De parachutes gaan uit en dan zijn ze er bijna." Eenmaal geland rent Kuypers met haar collega's naar de capsule. "De sneeuw daaromheen was helemaal weggesmolten, het rook naar een chemische barbecue."
Zodra de capsule opengaat, is Kuypers een van de eerste mensen op aarde die de astronauten weer zien. "Ze komen er redelijk geradbraakt uit; ze hebben een heftige rit achter de rug vol G-krachten en hitte." De meeste astronauten zijn misselijk en hebben vaak problemen met hun balans en bloeddruk.
Kuypers begeleidt haar astronaut vervolgens bij het intensieve revalidatietraject dat volgt en monitort continu zijn of haar algehele gezondheid. "De spier- en botmassa is door de gewichtloosheid afgenomen, bij de kuitspier gaat het soms wel om 15 procent. Ze kunnen ook last hebben van een rug-of nekklachten." Ook de core-spieren zijn vaak verzwakt. In de ruimte moeten de astronauten zo'n twee uur per dag trainen, om hun spier- en botmassa op peil te houden.
Hoe word je astronauten-arts?
Sinds 2016 is Kuypers in dienst van de European Space Agency (ESA), via het Franse instituut MEDES. Als flight surgeon staat ze een astronaut bij (ze begeleidt er één per missie) van begin tot eind. Kuypers is wereldwijd de enige Nederlander die dit werk doet.
De afgelopen jaren begeleidde ze verschillende Europese astronauten, onder wie de eerder genoemde Alexander Gerst, Luca Parmitano, Thomas Pesquet, Matthias Maurer en Samantha Christoforetti – de eerste Europese vrouw die een ruimtewandeling maakte en commandant werd van het ISS.
Commerciële ruimtevluchten
Hoe kom je als Nederlandse arts in deze wereld terecht? Lang verhaal (heel) kort: Kuypers werd spoedeisendehulparts. Later deed ze een speciale cursus in 'aerospace medicine' in Texas en viavia werd Kuypers gevraagd om te komen werken voor XCOR, het bedrijf van onder anderen Michiel Mol, een Nederlandse ondernemer die commerciële ruimtereizen wilde organiseren.
"Ik trainde de kandidaten, deed hun medische keuring en verrichtte wetenschappelijk onderzoek." Met haar onderzoek kreeg Kuypers een naam in de ruimte-sector. De ESA meldde zich met een vacature, in 2016 werd ze aangenomen.
"De afwisseling maakt het werk heel leuk", zegt Kuypers. "De ene keer begeleid je een centrifuge-training in Rusland, dan weer een onderwatertraining bij het NASA-laboratorium in Houston en dan weer een landing van de SpaceX Dragon-capsule in de Atlantische oceaan."
Bij het European Astronaut Center in Keulen, haar officiële werkplaats, geeft Kuypers ook medische scholing aan de astronauten. "Dan leer ik ze bijvoorbeeld om een spoedecho te maken." Dit soort dingen moeten de astronauten allemaal zelf kunnen, want Kuypers is er in de ruimte niet bij.
Emotionele lancering
Het moment van de daadwerkelijke lancering is heel emotioneel, zegt ze. "We doen de laatste medische checks, en begeleiden de zogenaamde 'leak-checks' van de drukpakken. Dan gaan ze naar het lanceerplatform, ze zwaaien nog even naar hun familie."
Kuypers en haar medische collega's zijn vervolgens heel dichtbij, net buiten de 'blast danger area'. "Als de raket omhooggaat, is dat een heel raar gevoel. Vreugde en angst tegelijk. Je kent de mensen die gelanceerd worden zó goed en ineens zitten ze boven op een raket en gaan ze knetterhard omhoog."
Kuypers vindt het nog altijd onwerkelijk om mee te maken. "Ik moet mezelf dan altijd in de arm knijpen: is this real?"
De eerste periode heeft ze dagelijks contact met haar astronaut, want in het begin hebben ze vaak last van misselijkheid en andere kwalen. Wanneer de situatie gestabiliseerd is, spreekt Kuypers ze eens per week. "Dat kan gewoon vanuit huis. Ik bel dan in via het Mission Control Center in Houston, en wordt doorverbonden met de ruimte. Tijdens de missie ben je ook 24/7 'on call' voor medisch advies."
Astronauten overwerkt
Kuypers ondersteunt de astronauten ook mentaal, want hun dagen zijn helemaal volgepland met opdrachten. "Hun rooster is van zeven uur 's ochtends tot zeven uur 's avonds helemaal ingepland, gemiddeld zes dagen per week en dat zes maanden lang, dus ik hou goed in te gaten of iemand het nog trekt."
Soms moet ze tegen de NASA flight director zeggen: even gas terug, want de crew raakt overwerkt. Iets wat een astronaut niet snel zelf zou zeggen. "Het zijn geen klagers."
Momenteel is Kuypers bezig met de voorbereiding van de bemande maanmissies die onderdeel uitmaken van het internationale Artemis-programma. Ze is aangewezen om de eerste Europese astronaut te begeleiden als deze naar de maan gaat. Volgend jaar november is de eerste bemande testvlucht (Artemis II). "Wanneer de eerste ESA-astronaut gaat is nu nog niet bekend, maar de voorbereidingen zijn in volle gang."
