Het is erg onrustig op de Europese graanmarkt. Door steunmaatregelen van Brussel overspoelt goedkoop graan uit Oekraïne de markt in Oost-Europa, waar landen hun grenzen tijdelijk sloten na groot protest van boeren. Ook Nederlandse handelaren zitten in onzekerheid.
De situatie is een gevolg van de oorlog in Oekraïne. De graanhandel vanuit Oekraïne en Rusland verloopt normaal gesproken via de Zwarte Zee, maar die handelsroutes worden belemmerd doordat Rusland Oekraïense havens bezet en de doorvaart van schepen frustreert.
Om Oekraïne te steunen, besloot de Europese Commissie vorig jaar om de invoerheffingen op Oekraïense graan en andere landbouwproducten tijdelijk te schrappen. Het idee was dat het graan ook over land kon worden vervoerd naar de rest van de wereld.
Maar veel van het Oekraïense graan werd niet doorgevoerd, maar bleef 'hangen', klaagden boeren in de buurlanden van Oekraïne. Het graan werd namelijk gretig opgekocht door handelaren, aangezien het veel goedkoper was dan lokaal graan. En dus bleven boeren, die deze concurrentie niet aankonden, berooid achter. Zij zeggen dat ze enorme sommen geld verliezen door een overvloed aan Oekraïens graan.
Graanblokkades opgeheven
Het protest liep zo hoog op, dat Polen en Hongarije vorige week besloten tot een blokkade. Ook Slowakije sloot zich aan en stopte met de import van graan en enkele andere landbouwproducten uit Oekraïne. Wat weer leidde tot woede in Brussel: handelsbeleid is een Europese aangelegenheid en als landen op eigen houtje verboden gaan invoeren, brengt dat de interne markt in gevaar, aldus de Commissie.
Actie kon niet uitblijven. Om de Oost-Europese landen terug aan boord te krijgen, kwam de Commissie daarom met een pakket noodmaatregelen en 100 miljoen euro compensatie voor boeren in Polen, Slowakije, Hongarije, Roemenië en Bulgarije. Met als voorwaarde dat de doorvoer van graan weer wordt toegelaten.
'Praktijk niet geregeld'
Maar dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. "Op papier is nu geregeld dat de doorvoer van Oekraïens graan weer onbelemmerd kan, maar er is nog helemaal geen systeem om dat te controleren", zegt de Nederlandse graanhandelaar Jan Willem Baas. "Ze zoeken nog naar een methode. Er wordt gesproken over trackers in vrachtwagens, en over aan- en afmelden bij de grens. Maar dat is onbegonnen werk, het gaat veel tijd, papierwerk en daarmee geld kosten."
"Het is vreemd en onwerkbaar als ieder EU-land zijn eigen koers gaat varen."
Baas, die ook voorzitter is van het Comité van Graanhandelaren, heeft dagelijks contact met het ministerie van Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). "Wij uiten onze zorgen, en hopelijk geven zij die door aan Brussel. Daar moet actie worden genomen die moet leiden tot gezamenlijk beleid. Het is vreemd en onwerkbaar als ieder EU-land zijn eigen koers gaat varen. Wij hopen op duidelijkheid, dit is hele vervelende situatie."
Graandeal op de tocht
Mochten de problemen met de doorvoer van Oekraïens graan over land zijn opgelost, dient zich mogelijk alweer een volgend probleem aan. De veelbesproken graandeal die Rusland en Oekraïne in juli met bemiddeling van de Turkse president Erdogan sloten, loopt halverwege mei af.
Rusland zaait de laatste tijd openlijk twijfel over die deal, die ervoor zorgt dat schepen met graan wel over de Zwarte Zee mogen varen, met als voorwaarde dat alle schepen geïnspecteerd worden bij de haven van Istanbul. De vrees is namelijk dat er anders wapens of andere spullen het land in worden gesmokkeld. Volgens het Comité van Graanhandelaren ligt er momenteel een wachtrij van tientallen schepen bij de haven, omdat die inspecties maar traag zouden verlopen.
Bekijk ook: eerste graanschip in maanden verlaat Oekraïne
Grote verschuivingen
Al deze belemmeringen zorgen voor grote verschuivingen in de mondiale graansector, zegt Bart de Steenhuijsen Piters, onderzoeker aan de Universiteit Wageningen en specialist in internationale voedselsystemen. De graanhandel verloopt normaal gesproken via futures: termijncontracten die vooral de grote handelshuizen afsluiten om de graan te verhandelen tegen een vooraf bepaalde prijs.
"Maar dit gebeurt eigenlijk niet meer door de oorlog", zegt De Steenhuijsen Piters. "Ook de graandeal voor de Zwarte Zee heeft dit niet opgelost. De markt zit nog vol onzekerheden, en daar kunnen futures niet op gebouwd worden. De graanproducten die Oekraïne nog produceert, hebben een mindere status gekregen. Andere landen zoals Canada, de VS, Frankrijk, Australië en Brazilië zijn in dat gat gestapt."
Daarbij wil hij graag een misverstand rechtzetten: de graandeal heeft er nooit voor gezorgd dat de honger in Afrikaanse landen is voorkomen. "Het tarwe, bedoelt voor menselijke consumptie, ging voor de oorlog vanuit Oekraïne naar Afrika. Maar nu blijft het meeste tarwe in Turkije hangen waar het voor de eigen bevolking wordt gebruikt of door gevoerd naar omliggende landen", zegt de onderzoeker.
"Maar een klein deel van de tarwe die verscheept wordt uit Oekraïne bereikt nu nog Afrika. Oost-Europese politiek of zogenaamde ideële intenties met de Zwarte Zee-deal laten zien dat er spelletjes worden gespeeld met voedsel, terwijl mensen in Afrika het hard nodig hebben. Dat stoort mij enorm", besluit De Steenhuijsen Piters.
