Enkele tientallen gemeentes en andere publieke instellingen hebben afgelopen maand in allerijl een nieuw gascontract afgesloten, onder dwang van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Nu dit mogelijk te voorbarig blijkt, wordt er flink gemord omdat tientallen miljoenen in rook op dreigen te gaan.
Tot deze week stond het ministerie van Economische Zaken en Klimaat erop dat publieke instellingen hun bestaande contracten met Gazprom uiterlijk op 10 oktober zouden hebben opgezegd. Volgens EZK is dat een verplichting die voortkomt uit de Europese sancties.
Geen cent naar Moskou
Maar die lezing staat flink onder druk. De Nederlandse tak van Gazprom waar de gemeentes en andere instellingen een contract mee hebben, valt namelijk onder Gazprom Duitsland, en dat wordt inmiddels bestuurd door de Duitse overheid. Die bezweert dat er geen cent meer naar Moskou vloeit.
Inmiddels is minister Jetten niet meer zo zeker van zijn zaak, en heeft toegezegd meer informatie bij de Europese Commissie in te winnen over hoe de regels te interpreteren. Tot 1 januari krijgt iedere publieke instelling daarom sowieso een ontheffing om het bestaande contract door te laten lopen, schreef hij deze week aan de Kamer. Maar voor veel gemeenten komt dat bericht te laat: zij hebben al een veel duurder gascontract afgesloten, omdat dat moest van het ministerie.
Chagrijn
"Bij de gemeenten leidt dat tot chagrijn", zegt Jaimi van Essen, wethouder in het Twentse Losser. Namens elf gemeenten in Twente en een aantal lokale instellingen onderhandelde hij over een nieuw energiecontract, ter vervanging van het bestaande contract met Gazprom.
Het nieuwe contract met Vattenfall moest uiterlijk op 2 september gegund worden, maar op dat moment waren er al twijfels of de interpretatie van de regels door EZK niet te streng was. "We hebben meerdere keren gevraagd: blijft dat nou het standpunt van het ministerie? Het antwoord bleef 'ja'." Van Essen had ook persoonlijk contact met minister Jetten, maar dat veranderde niets aan het antwoord.
"Daardoor konden wij niet anders dat het dure aanbod accepteren." Van Essen noemt het 'extreem zuur' dat enkele dagen later dan een Kamerbrief wordt verstuurd waarin het ministerie toch op zijn schreden terugkeert.
Als blijkt dat Brussel van mening is dat de contracten met Gazprom Nederland, inmiddels SEFE geheten, niet opgezegd hoeven te worden, hoopt Van Essen op begrip uit Den Haag én compensatie. Want onder de voorwaarden van het nieuwe contract, zijn de gemeenten ongeveer vier keer zo duur uit.
Mes op de keel
De gemeente Baarn paste voor zo'n voorstel. "We hebben geen realistisch aanbod gekregen", zegt wethouder Steven de Vries. Wat er wel lag was een 'mes-op-de-keel-aanbod', zoals hij dat noemt.
In de laatste drie maanden van het jaar zou de gemeente moeten gaan betalen wat het nu in een heel jaar betaalt. Feitelijk komt dat op hetzelfde neer als de verviervoudiging van de Twentse gemeenten. "Dat ging ons veel te ver", aldus De vries. Hij is dan ook blij dat de gemeente nog wat langer de tijd heeft gekregen.
Bekijk ook: Met dit masterplan knijpt Poetin Europa steeds verder af
In Twente gaat het bij elkaar om miljoenen euro's aan publiek geld, dat de gemeenten liever aan andere zaken uitgeven dan aan een nodeloos duur energiecontract. "Als het niet nodig is gebleken, dan is dat jammer geld. En jammer geld geven we liever niet uit", zegt Van Essen.
Friezen spelen zelf energieleverancier
En niet alleen in Twente is men mogelijk de dupe van het decreet van Economische Zaken. Een samenwerkingsverband van zeventien Friese gemeenten gaat zelf gas inkopen en verspreiden onder de lokale overheden. "Wij worden zelf leverancier", zegt directeur Isolde den Haring.
De Friezen kunnen volgende week trouwens alsnog besluiten om het bestaande contract te laten bestaan en de nieuwe plannen in de ijskast te zetten, vertelt Den Haring. Maar als de lokale bestuurders ervan overtuigd zijn dat zij zelf moeten gaan inkopen, kost dat de Friese belastingbetaler 9 miljoen euro extra.
11 miljoen per jaar
Ook de gemeente Utrecht heeft als een bezetene gezocht naar een nieuwe energieleverancier, en ook daar betaalt de burger een flinke rekening. Jaarlijks stijgen de kosten met 11 miljoen euro. De gasprijs die de gemeente betaalt bij Greenchoice is zelfs tien keer hoger dan in het oude contract met Gazprom.
Maar het is wat de gemeente betreft nog te vroeg om compensatie te eisen van de overheid. Daarvoor wil Utrecht eerst het oordeel van de Europese Commissie afwachten.
Snel duidelijkheid
Minister Jetten heeft de Europese Commissie gevraagd om 'zo snel mogelijk' opheldering te geven over de vraag of de sancties nu wel of niet van toepassing zijn op SEFE. Hij schrijft te begrijpen dat gemeenten die wel al een alternatieve leverancier hebben gevonden 'vragen hierover hebben'.
Maar buiten afwachten en hopen op compensatie uit Den Haag is er weinig wat gemeenten nu kunnen doen. "Het enige wapen wat we hebben is gebouwen versneld verduurzamen", zegt Van Essen nog. "Dat gaan we als de wiedeweerga doen."
