Verbazing over Europees jojobeleid met kernenergie: 'EU moet meer regie nemen'

Europa moet in 2050 klimaatneutraal zijn en volledig op hernieuwbare energie draaien. Maar over de weg ernaartoe zijn de meningen verdeeld. Feit is dat we het met zon en wind alleen niet redden. Er is immers back-up nodig als het donker is of het niet waait en op dit moment is het nog duur om energie op te slaan in accu's of waterstof.

Duitsland zet de komende decennia in op aardgas en legde daarvoor een directe gasleiding naar Rusland aan (Nord Stream 2). De beslissing om met kernenergie te breken stamt uit 2011, na de verwoestende ramp in het Japanse Fukushima. Vorige week werden al twee centrales afgekoppeld, de resterende drie die nu nog open zijn volgen later dit jaar. België zet een vergelijkbare stap in 2025.

Ieder land voor zich

Nederland wil juist van het gas af en twee nieuwe kerncentrales bouwen, zo staat te lezen in het coalitieakkoord. De komende tien jaar heeft het nieuwe kabinet daarvoor 5 miljard euro gereserveerd, waarvan 500 miljoen euro in de komende kabinetsperiode. Ook de huidige kerncentrale in het Zeeuwse Borssele hoeft niet langer in 2033 te sluiten, terwijl deze ouder is dan die in de buurlanden.

Jan Leen Kloosterman, hoogleraar kernreactorfysica aan de TU Delft, vindt het 'heel vreemd' dat landen aan de ene kant van de grens kerncentrales bouwen terwijl ze aan de andere kant dicht gaan. "Het is jammer dat het zo moet in Europa", verzucht hij, "maar de Europese lidstaten varen hun eigen koers. Als een overheid de vergunning intrekt, valt daar weinig aan te doen."

Alle 27 lidstaten gaan over hun eigen energiemix, licht Louise van Schaik van instituut Clingendael toe, gespecialiseerd in de EU en klimaatvraagstukken. "Dat is zo vastgelegd in Europese verdragen." Toch sluit ze niet uit dat Brussel op termijn ook hier meer te zeggen krijgt. "Er zijn steeds meer onderwerpen waarbij de EU-verdragen gaan knellen."

Klimaatakkoord Parijs

Overigens kwam de Europese Commissie op oudejaarsdag met haar voorlopige lijst met 'groene' energiebronnen. Op deze zogenaamde taxonomie staat zowel aardgas als kernenergie. De lijst moet investeerders, zoals pensioenfondsen, duidelijkheid geven op de lange termijn.

Ook Catrinus Jepma, emeritus hoogleraar Energie en Duurzaamheid aan de Rijksuniversiteit Groningen, noemt de tegenstrijdige stappen door de EU-landen 'een beetje raar'. "Het zou logischer zijn om hiervoor Europees beleid te maken." Toch snapt hij wel dat Duitsland en België vasthouden aan hun keuzes. "Het zou vreemd zijn om daar nu op terug te komen, maar ik weet niet of ze nu nog hetzelfde zouden beslissen."

Want er is wel wat veranderd de afgelopen tien jaar, met het klimaatakkoord van Parijs in 2015 als hoogtepunt. Destijds werd besloten dat de gemiddelde temperatuurstijging onder de 2 graden moet blijven. Daaruit voort kwamen Europese en nationale klimaatwetten, die onder meer beloven de CO2-uitstoot binnen dertig jaar naar nul te brengen.

Geen tweedehandsje

Anders dan bij gas en kolen komt er bij de opwekking van stroom uit kernenergie geen CO2 vrij. Alleen bij de winning van uranium (de brandstof in kerncentrales), het transport en de bouw worden broeikasgassen uitgestoten. Daarmee is kernenergie veertig keer schoner dan gas, blijkt uit berekeningen van VN-klimaatpanel IPCC. Alleen windenergie scoort beter.

Is het dan niet veel efficiënter om als Nederland de exploitatie van de Belgische en Duitsland kerncentrales over te nemen? Jepma denkt van wel, maar dan moeten de landen daar wel voor openstaan. "Het zou mij verbazen als België en Duitsland de centrales op hun grondgebied willen houden."

Een bestaande kerncentrale demonteren, op transport zetten en deze hier weer opbouwen is in ieder geval geen optie, legt Kloosterman uit. "De ontmanteling van een centrale kost tientallen jaren en daarvoor moet je de centrale ter plekke in stukjes zagen. Je moet dus wel een nieuwe bouwen."

Radioactief afval

De kernreactorfysicus noemt het jammer dat België en Duitsland stoppen met kernenergie. Volgens hem hadden hun centrales nog jarenlang meegekund. Dat Nederland nu wel het nucleaire pad kiest, vindt hij een goede zaak. "Het is een verstandige keuze. Zonder kernenergie gaan we CO2-vrij in 2050 niet bereiken."

Het probleem van het radioactief afval is volgens hem tijdelijk. Bestaande lichtwaterreactoren gebruiken slechts 1 procent van het uranium, de rest blijft achter als restproduct dat moet worden opgeslagen. Maar de volgende generatie kerncentrales heeft een rendement van 100 procent, zegt Kloosterman. "Die branden het afval gewoon op."

Zijn Groningse collega-hoogleraar Jepma sluit eveneens niet uit dat er nieuwe kerncentrales gaan komen, maar dan in kleine, flexibele eenheden, bij voorkeur op eilanden diep op de Noordzee. Die kunnen dan samen met windmolens groene waterstof produceren, die weer via de bestaande gasleidingen in de Noordzee naar het vasteland wordt getransporteerd.

Investeren in kennis

Waterstof, en dan met name de duurzame opgewekte variant, wordt gezien als de brandstof van de toekomst, die onder meer industrie en zware transport kan voorzien van een schoon alternatief voor olie of gas. Ook kan de waterstof worden opgeslagen en worden omgezet in groene stroom op windstille en donkere momenten.

Van Schaik van Clingendael wijst er wel op dat Nederland bij de bouw van kerncentrales voor een groot deel is aangewezen op het buitenland. Er zijn volgens haar maar een handvol landen dat over genoeg nucleaire kennis beschikken. "Je wil niet hebben dat landen als China of Rusland een centrale kunnen uitzetten."

Juist daarom moet een deel van de 500 miljoen euro die Rutte IV de komende jaren wil uitgeven terechtkomen bij onderwijsinstellingen, zegt de Delftse hoogleraar Kloosterman. "Als je serieus wil doorgaan met kernenergie dan moeten er veel meer mensen worden opgeleid en is er veel meer kennis nodig, ook bij de overheid."