Van alle coronavaccinmakers is er maar één die zo'n beetje dagelijks het nieuws haalt wegens tegenvallers of geruzie: het Brits-Zweedse AstraZeneca. Al begon het allemaal nog zo rooskleurig bij het vaccin dat zo belangrijk is voor Nederland. Een terugblik in vogelvlucht.
Het optimisme is groot als op 23 november bekend wordt dat het coronavaccin dat AstraZeneca samen met de Britse Oxford-universiteit heeft ontwikkeld, voor 70 tot 90 procent effectief blijkt. Weliswaar minder dan Pfizer en Moderna, maar het AstraZeneca-vaccin is gemakkelijker te bewaren én goedkoper.
Nederland schroeft zijn bestelling bij de fabrikant verder op tot bijna 12 miljoen doses. Het kabinet heeft dan al maanden eerder vol voor AstraZeneca gekozen toen de farmaceut ruim op kop lag om als eerste een coronavaccin op de markt te brengen.
Over de leveringen leven halverwege 2020 nog geen enkele zorgen. AstraZeneca geeft aan dat de totale productiecapaciteit ruim 2 miljard doses is, schrijft minister De Jonge eind juni aan de Tweede Kamer. "Het is aan AstraZeneca om geschikte productielocaties te kiezen", aldus de minister.
Vrijdag 22 januari
Als een 'donderslag bij heldere hemel' komt volgens minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge het bericht binnen dat de eerste levering aan de EU van het vaccin mogelijk 60 procent lager uitvalt. AstraZeneca wijst op productieproblemen in zijn Belgische fabriek.
Gevolg: Nederland kan niet circa 2,3 miljoen inwoners twee prikken geven, maar iets meer dan een miljoen. Het weekend dat volgt staat bol van crisisoverleg tussen de EU-landen, waar veel leiders met stomheid zijn geslagen over het bericht. Besloten wordt om AstraZeneca op het matje te roepen.
Dinsdag 26 januari
De bom barst na een interview van AstraZeneca-topman Pascal Soriot met meerdere Europese kranten. Hij zegt dat zijn bedrijf geen contractuele verplichting heeft om de vaccins tijdig te leveren en wijst bovendien op de trage onderhandelingen met de EU, maanden na die met het Verenigd Koninkrijk.
Dan ontstaat een publiekelijke ruzie over de voorwaarden van het contract. Dat wordt enkele dagen later - royaal zwartgelakt - openbaar gemaakt. Wat blijkt? De EU heeft 336 miljoen euro aanbetaald en lage prijzen afgedwongen, maar de formuleringen over leveringstermijnen zijn vaag.
Vrijdag 29 januari
Het vaccin krijgt groen licht van het Europese Geneesmiddelenbureau EMA om gebruikt te worden in Europa. Het is dan het derde vaccin dat is goedgekeurd in de EU, na dat van Pfizer/BioNTech en Moderna.
Ondertussen dreigt de Europese Commissie om de uitvoer van vaccins desnoods tegen te houden, omdat 'onze' vaccins zouden worden geëxporteerd naar het VK. Een Brussels plan is opgevat om ook op het Ierse eiland streng te controleren via een noodartikel uit de brexit-onderhandelingen, tot grote woede van zowel de Britten als EU-land Ierland. Na een storm van kritiek en verwijten van 'vaccin-nationalisme' krabbelt de Commissie snel terug.
Woensdag 10 februari
Voorzitter Ursula von der Leyen trekt het boetekleed aan. Ze erkent dat de Commissie te optimistisch is geweest over de productie en levering van vaccins, waaronder die van AstraZeneca. We waren te laat met het goedkeuren van coronavaccins, zo beseft de Duitse pas achteraf. Wel verdedigt Von der Leyen de keuze om als EU-blok gezamenlijk vaccins in te kopen.
Vaccinruzie met AstraZeneca kan leiden tot vaccinoorlog
Dinsdag 23 februari
De rel met AstraZeneca laait weer stevig op. De farmaceut stelt opnieuw bij hoeveel vaccins het de EU zal leveren: dat zijn van april tot juni geen 180 miljoen doses, maar 90 miljoen. Nederland heeft enkele dagen daarvoor al te horen gekregen dat het zeker twee weken geen vaccins krijgt van de farmaceut, terwijl er ruim 217.000 waren toegezegd.
De Jonge, die het bericht tijdens een coronapersconferentie binnenkrijgt, reageert als door een adder gebeten. Hij noemt AstraZeneca een 'buitengewoon ingewikkeld bedrijf om steady afspraken mee te maken'. "En er is werkelijk nog nooit een leveringsprognose uitgekomen. Echt nog nooit." En dat is volgens de coronaminister 'om gek van te worden'.
Donderdag 25 februari
De Britse overheid blijkt al vroeg in 2020 geld te hebben geïnvesteerd om het AstraZeneca-vaccin te laten maken in Nederland. Het land verzekerde zich zo van leveringen, zegt AstraZeneca-topman Pascal Soriot doodleuk tegen het Europees Parlement.
Het gaat om de productielocatie van farmaciebedrijf Halix in Leiden. De argwaan groeit in Brussel: trekt AstraZeneca de Britten voor? Hoe kan het dat vaccins vanuit Nederland naar het VK worden verstuurd, terwijl we hier met tekorten zitten?
De Jonge: "AstraZeneca is een buitengewoon ingewikkeld bedrijf om steady afspraken mee te maken."
Donderdag 11 maart
Alle alarmbellen gaan af als Denemarken laat weten dat het voorlopig stopt met vaccineren met het AstraZeneca-vaccin. Dit na meldingen van bloedstolsels (trombose) en een verlaagd aantal bloedplaatjes (trombocytopenie) bij een aantal gevaccineerden.
Meerder landen stoppen met het vaccin, maar Nederland prikt in eerste instantie door. Tot het kabinet op zondagavond plots besluit om het toedienen van het AstraZeneca-coronavaccin 'uit voorzorg te pauzeren'.
Na een nieuwe analyse van het EMA een week later wordt het vaccin toch veilig geacht en gaat het prikken weer verder. Geheel in lijn met het stroperige vaccinatietempo in Nederland -niet de eerstvolgende dag, maar 'in de loop van volgende week', maakt De Jonge bekend.
Woensdag 17 maart
De vlam is terug in de pan. Commissievoorzitter Von der Leyen dreigt opnieuw met een exportverbod van vaccins naar het VK. Volgens haar is niet meer uit te leggen dat Europese fabrikanten de vaccins wereldwijd leveren, terwijl Europese landen zelf nog altijd voortdurend teleurgesteld worden.
Ze noemt het VK expliciet als land dat geen vaccins exporteert, wat voor de Britten klinkt als een oorlogsverklaring. Nederland, direct betrokken vanwege Halix, is als handelsnatie pur sang bezorgd om de dreigende exportoorlog waarmee vooral de Fransen dreigen.
Donderdag 25 maart
Brussel draait de duimschroeven nog wat verder aan. AstraZeneca móet een inhaalslag maken bij de beloofde vaccins aan EU-landen voordat het weer doses kan exporteren, aldus Von der Leyen.
Ook volgt de (voorlopig) laatste sneer naar Londen. Volgens Von der Leyen heeft de EU nu 77 miljoen vaccins naar 33 landen geëxporteerd. Van Britse export van vaccins heeft ze geen enkel bewijs gezien: 'maar misschien vergis ik me in afwachting van hun transparantie'. Wordt vervolgd.
