De coronacrisis heeft ook impact op parochies en kerkgemeenten in Nederland. Door dalende inkomsten verslechtert de financiële situatie in rap tempo en worden zij steeds vaker gedwongen om één of meerdere kerken te verkopen.
Kerken zijn voor hun inkomsten erg afhankelijk van collectes. En nu door corona de kerken leegblijven, blijven dus ook de inkomsten achter terwijl de onderhoudskosten doorlopen.
Dat blijkt uit onderzoek van vastgoedadviseur Colliers. Voor de coronacrisis hadden kerken het ook al moeilijk, doordat steeds minder mensen een dienst bezoeken. Voor één op de drie kerken dreigt leegstand, constateerde Colliers eind 2019 al.
Daling bezoek
In 2030 ontvangen kerken naar verwachting nog maar 900.000 mensen per jaar. Een daling van maar liefst 44 procent ten opzichte van 2010. Door deze teruggang raakt een derde van de kerken in het land overbodig, schatten de onderzoekers.
Door de ontkerkelijking kwam al minder geld binnen en door het coronavirus zijn de kerken verder in de problemen gekomen. De Actie Kerkbalans die traditioneel in januari via een huis-aan-huiscollecte bij leden plaatsvindt, vond dit jaar vooral online plaats. De onderzoekers twijfelen of dat dezelfde opbrengst oplevert.
De opbrengst is nu nog niet bekend, maar het gaat traditiegetrouw om veel geld. Zo haalt de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) jaarlijks miljoenen op met de actie. De kerken hebben veel reserves, maar teren daar nu snel op in.
QR-codes
Ook de Rooms-Katholieke kerk heeft het moeilijk, aldus het rapport van Colliers. Normaal gesproken komt 15 procent van de inkomsten uit collecten.
"Die inkomsten zijn door de coronamaatregelen moeilijker te vergaren. Sommige kerken zijn daarom overgeschakeld naar QR-codes om geld over te maken. Daarnaast verdienen kerken een deel van hun inkomsten aan huwelijken en evenementen. Ook die waren er ineens veel minder in coronatijd."
De vastgoedadviseurs merken dat kerken onderhoud uitstellen. Die trend wordt door het coronavirus versterkt.
Minder onderhoud
"De onderhoudskosten voor Rooms-Katholieke kerken zijn de laatste tien jaar met 11 procent gedaald. Omdat het kerkbestand steeds ouder wordt, is dat een opmerkelijke ontwikkeling. Er lijkt bespaard te worden op onderhoud."
Vanwege emotionele redenen wordt de beslissing om een kerk te verkopen vaak uitgesteld. "Meestal komt het pas tot een verkoop zodra dat onvermijdelijk is. In de laatste vier jaar zijn er ongeveer 400 religieuze gebouwen verkocht door een kerkelijke instantie."
Eric Annaert, hoofd maatschappelijk vastgoed bij Colliers: "Het is een goede ontwikkeling dat overtollige kerken worden verkocht en getransformeerd. Alleen kunnen parochies en kerkgemeenten er vaak veel meer uithalen.”
Prijzen
Een kerk verkopen kan lucratief zijn, maar hoeveel een verkoop oplevert wisselt enorm per locatie. Gemiddeld gaat het om 500.000 euro. De Evangelisch Lutherse Kerk in Stadskanaal leverde 35.000 euro op oftewel maar 61 euro per vierkante meter. Dit gebouw is getransformeerd in woningen.
De Baptistenkerk in Haarlem bracht een stuk meer op: 2,1 miljoen euro ofwel 2.589 euro per vierkante meter. Het kerkgebouw is nu evenementenlocatie.
Verkoopmethode
Veel van de verkopen vonden de afgelopen jaren bijna willekeurig plaats, menen de vastgoedonderzoekers.
"Er worden meerdere kerken binnen de parochie of kerkgemeente te koop aangeboden, waarna de markt uitwijst waar de meeste interesse voor is. Dat is een verkoopmethode die voor de kerk niet altijd het beste resultaat oplevert. Het gaat dan om een éénmalige opbrengst en om een kleine structurele verlaging van de onderhoudskosten."
Extra inkomsten
Een goed alternatief is om te zoeken naar doorlopende inkomsten waarvan het kerkbestand kan worden onderhouden. Bij de Pax Christikerk in Den Haag werd bijvoorbeeld de grond naast de kerk verkocht voor de bouw van een appartementencomplex. Van die opbrengsten kon de kerk gerenoveerd worden.
Daarbij is er een sociaal centrum ingericht waar andere migrantengemeenten tegen een huurbetaling kunnen samenkomen. "Hierdoor heeft de kerkgemeente extra inkomsten die gebruikt worden voor het kerkbeheer."
In dit geval had de kerkgemeente nog kunnen bedingen een aantal appartementen in eigendom te houden of de grond in erfpacht uit te geven, stelt Annaert. “Op die manier ontstaat een duurzame inkomstenbron en kan zo veel mogelijk religieus erfgoed worden behouden voor Nederland.”
Huren
Een ander voorbeeld is de verkoop van de Heilige Nicolaas van Tolentijnkerk in Witmarsum. Deze kerk is verkocht aan een belegger in zorgvastgoed in een ‘sale-and-leaseback’ transactie.
"De parochie blijft een deel van de kerk huren voor vieringen en het andere deel en naastgelegen klooster krijgen een zorgbestemming. Het voorziet in een duurzame toekomst van de kerk en in de sterkte behoefte aan zorgwoningen."
NOW
Parochies en kerkgemeentes kunnen vanwege het personeel dat ze in dienst hebben overheidssteun aanvragen, maar er zijn er maar weinig die dit doen.
Ongeveer 250 kerkgenootschappen deden een beroep op de NOW-regeling in de eerste twee rondes. Samen vroegen ze 5,4 miljoen euro steun, gemiddeld rond de 21.000 euro per kerkgenootschap.
"Het merendeel vroeg niet meer dan 10.000 euro aan. Neem je alle kerken mee in het totaal, dan komt dit bedrag neer op nog geen 1.000 euro per kerk," stelt vastgoedadviseur Colliers.
