Een dagvaarding in de vorm van 17 ordners valt vanmiddag op de mat bij olie- en gasgigant Shell. Dezelfde advocaat die eerder in de rechtszaal afdwong dat de staat meer maatregelen moet nemen om de uitstoot van CO2 te verminderen, bindt nu de strijd aan met de multinational. Wat is de eis en heeft de zaak kans van slagen?
Misschien ben je vandaag wel met de auto naar het werk gegaan. Als dat een benzine- of dieselauto is, dan heb je gezorgd voor weer een klein beetje meer CO2-uitstoot in de lucht. Al onze uitstoot tezamen zorgt voor schadelijke klimaatverandering.
De grote vraag is: wiens verantwoordelijkheid is het dat jouw auto vandaag voor een klein beetje vervuiling heeft gezorgd? Ligt die verantwoordelijkheid bij jou? Je had misschien ook de trein kunnen nemen. Of ligt die bij de overheid? Die schoner vervoer al lang een stuk goedkoper had kunnen maken. Of ligt de verantwoordelijkheid bij de verkoper van jouw benzine: Shell?
'Ik pomp alles op wat ik kan oppompen'
Het olie- en gasbedrijf heeft weliswaar plannen voor vergroening, maar wijst regelmatig naar de consument. Of zoals ceo Ben van Beurden het formuleerde: "Ik pomp alles op wat ik kan oppompen om aan de vraag te kunnen voldoen." Volgens Roger Cox, voorheen de advocaat van Urgenda (de partij die won van de staat) en nu van Milieudefensie, ligt de verantwoordelijkheid in principe bij iedereen. En dus ook bij Shell.
Een partij kan juridisch verantwoordelijk worden gehouden, zo betoogt Cox, als die een niet-verwaarloosbaar aandeel heeft in een gecreëerd en te voorkomen gevaar, in dit geval van klimaatverandering. Het aandeel van de individuele consument is volgens Cox wel verwaarloosbaar: je bent 1 van de 7,5 miljard mensen op aarde. Maar dat geldt niet voor de staat en een groot bedrijf als Shell. Volgens het Carbon Disclosure Project is Shell verantwoordelijk voor 1,7 procent van de industriële uitstoot sinds 1988.
Cox: "In de Urgendazaak is Nederland al verantwoordelijk gehouden. En Shells bijdrage is groter dan die van de Nederlandse samenleving als zodanig."
Schade in de toekomst voorkomen
Na de, voor velen onverwachte, overwinning van Urgenda, staat de zaak van Milieudefensie tegen Shell extra in de belangstelling. Zo'n 17.379 burgers en 6 organisaties, waaronder Greenpeace, zijn mede-eiser geworden. Een stuk meer dan de 900 mede-eisers bij de Urgendazaak.
Advocaat Cox zal zich, anders dan bij de vele andere klimaatzaken tegen olie- en gasbedrijven wereldwijd, niet gaan richten op de geleden schade door Shell, maar op het voorkomen van schade in de toekomst. Milieudefensie hoopt dat de rechter Shell een gebod op gaat leggen: het bedrijf moet in 2050 op netto nul emissies zitten, en in 2030 op 45 procent emissiereductie.
Olietanker wordt steeds groener
Maar hoe zit het dan met die groene plannen van Shell? Het bedrijf doet steeds meer stapjes richting vergroening, onder andere door de aankoop van duurzame startups. En Shell heeft, onder andere naar aanleiding van aandeelhoudersactivisme, duurzame ambities gepresenteerd. Zo wil het bedrijf dat de CO2-voetafdruk van haar energieproducten gehalveerd is in 2050.
En deze week kondigde het bedrijf aan afscheid te nemen van de de Amerikaanse lobbyclub American Fuel & Petrochemical Manufacturers, omdat die club niet achter de doelen van Parijs zou staan.
"Ook wij vinden dat nu actie nodig is tegen klimaatverandering", aldus Shell in een formele reactie. "Daarom staan wij volledig achter het Klimaatakkoord van Parijs en de maatschappelijke noodzaak van een overgang naar een CO2-armere toekomst. Wij zijn vastbesloten hieraan bij te dragen door zowel onze eigen uitstoot aan te pakken als die van onze klanten helpen te verminderen."
Adder onder het gras
Maar, stelt Cox, er zit een addertje onder het gras, als het gaat om Shells voetafdrukambitie. Shell wil namelijk de CO2-voetafdruk per verbruikte eenheid energie naar buiten brengen. In theorie kan deze voetafdruk kleiner worden, ook als Shell meer emissies uitstoot, als het tegelijkertijd ook maar voldoende investeert in duurzaam. Cox: "Dat is dus niet in lijn met de klimaatdoelen van Parijs."
Maar volgens Shell is de kans dat dit gebeurt niet groot. "Het is uiterst onwaarschijnlijk dat Shells CO2-voetafdruk in absolute omvang kan groeien, binnen de doelstelling om de CO2-voetafdruk met 50 procent per eenheid energie te reduceren. Daartoe zou Shell geheel tegen de trends in, alles op olie en gas moeten zetten in een sterk krimpende markt", aldus een woordvoerder, die verwijst naar de voorspelling van Shell dat het fossiele deel van de energiemix in 2070 zal zijn gedaald tot 21 procent.
Kans van slagen
Heeft deze zaak kans van slagen? Volgens universitair hoofddocent privaatrecht Elbert de Jong aan de Universiteit Utrecht, die zich eerder verdiepte in de Urgendazaak, wordt het nog een pittige kluif voor Cox.
"Het is lastig in te schatten, omdat er veel nieuw is aan deze zaak. Een klimaatzaak tegen een multinational als Shell in deze vorm is nieuw", zegt De Jong. "Milieudefensie zegt: jullie plegen 'onrechtmatige gevaarzetting'. Dat wordt meestal gezegd in zaken over asbest bijvoorbeeld. Dat wordt nu getransformeerd naar een mondiaal vraagstuk. De vraag is: kan dat? Als je het mij vraagt, zou dat kunnen."
Beroep op mensenrechten is lastig
Een lastiger onderdeel zit 'm volgens De Jong in het feit dat Cox zich beroept op mensenrechten en het Klimaatakkoord van Parijs. "Dat zijn twee verdragen die zich richten op staten. De vraag is: gaat de rechter zeggen, 'Shell je bent zo groot en invloedrijk, jij moet je hier ook aan houden'. Dat is juridisch nogal een stap."
Maar alle verwijten richting Shell in deze historische zaak naar de prullenbak verwijzen, dat zal een rechter ook niet zomaar doen, denkt De Jong. "De rechter zal zich ook bij afwijzen van de claim moeten afvragen: gaan we zeggen dat wat Shell doet, juridisch toelaatbaar is?"
De dagvaarding is dus vandaag bij Shell op de mat gevallen. De rechtszaak zelf dient op zijn vroegst volgend jaar, maar waarschijnlijk pas in 2021.
