Bij de Europese Commissie en regeringen is al lang bekend dat de brexitdeal een lastige kwetsbaarheid bevat, maar die lijkt niet bij iedereen op het netvlies te staan. Grote handelslanden als Japan, Canada en Mexico moeten bereid zijn om de EU en de Britten een gunst te verlenen als er een deal tot stand komt. Als dat niet gebeurt, kan dat bedrijven in heel Europa raken.
Dat bevestigt een hoge ambtenaar, die betrokken is bij het onderhandelingsteam van de EU, aan RTL Z. De verwachting is andere landen die gunst wel verlenen, maar enkele dagen voor de geplande brexitdatum staat er nog niets op papier. Dat kan ook niet, ook al zorgt de huidige situatie voor grote onzekerheid bij bedrijven die zakendoen met handelspartners van de EU.
Wat is er aan de hand?
De hoop is dat voor 29 maart het uittredingsakkoord ondertekend wordt, waarmee een no deal- of cliff edge-brexit voorkomen wordt. Als dat lukt verandert er de komende twee jaar niets, wordt steeds herhaald. Het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie gaan dan onderhandelen over de toekomstige relatie. Op het gebied van handel kan alles gewoon doorgaan, is de gedachte.
Maar dat is helemaal niet zo. Formeel gezien stapt het Verenigd Koninkrijk op 29 maart uit de douane-unie en de interne markt, en alle bestaande verdragen met de Europese Unie worden opgezegd. In het uittredingsakkoord is dan geregeld dat de Britten de komende twee jaar 'gewoon' behandeld worden als lidstaat.
VK uit alle akkoorden, ook uit de handelsakkoorden
Daar wringt de schoen. Want formeel gezien stapt het VK uit de Unie, en dus ook uit handelsverdragen die de EU heeft met landen over de hele wereld. Die landen hoeven de 'as if'-afspraak van de EU en het VK niet te accepteren. Zij hebben straks immers geen verdragen meer met het Verenigd Koninkrijk, alleen met de EU.
"Of andere landen het accepteren blijft een onzeker element."
Het is onmogelijk om nu al te zeggen of die landen meegaan met de deal of het Verenigd Koninkrijk als los land gaan zien. "Of andere landen het accepteren blijft een onzeker element", zegt een hoge ambtenaar van de Europese Commissie met kennis van zaken over de onderhandelingen tegen RTL Z. "Het is dus zeker een belangrijke kwestie."
Deal moet getekend voor er duidelijkheid komt
Het is niet mogelijk om te zeggen welke landen meedoen met de afspraak van de EU en het VK. "Er is geen lijst van landen die wel of niet meedoen", zegt de ambtenaar. "Dat kan ook helemaal niet. Zolang er geen ondertekende deal is, kunnen we daar geen gesprekken over voeren."
'Tot na een deal is het gokken'
Op de achtergrond wordt wel informatie uitgewisseld met de landen waar de EU handelsverdragen mee heeft, maar zo lang het uittredingsakkoord niet ondertekend is, kan er ook niet formeel gesproken worden over hoe die landen om zullen gaan met de handelsrelatie in de driehoek met het Verenigd Koninkrijk en de EU.
"Dat levert onzekerheid voor het bedrijfsleven in het Verenigd Koninkrijk en binnen de landen van de Unie. Als er een deal wordt gesloten, wordt een deel van die onzekerheid weggenomen, maar moeten we afwachten wat handelspartners zullen doen. Tot die tijd is het gokken, en dat doen we hier niet", zegt de ambtenaar.
"Als de onzekerheid blijft, kan je je als bedrijf helemaal nergens goed op voorbereiden."
Er wordt benadrukt dat de EU de handelsstatus die het VK in de transitieperiode krijgt blijft garanderen en dat de EU-regels blijven gelden voor het VK, wat zorgen bij derde landen weg moet nemen.
Dat het onduidelijk is wat andere landen gaan doen, creëert zorgen bij Europese bedrijven. Leon Kanters, voorzitter van de douanecommissies bij werkgeversorganisaties VNO-NCW en BusinessEurope en partner bij KPMG Meijburg, baalt van de aanhoudende onzekerheid. "We waarschuwen hier al voor sinds het begin van de brexitonderhandelingen."
'Het kan nog alle kanten op'
"Als het onduidelijk blijft wat voor handelsrelatie er is tussen het VK en andere handelspartners van de EU, kan je je als bedrijf nergens op voorbereiden", zegt Kanters. "We willen zeer zeker geen no deal-brexit, maar op dit punt weten bedrijven dan wel waar ze aan toe zijn. Als het alsnog tot een deal komt, en de transitiefase van kracht wordt, kan het alle kanten op."
Kanters merkt op dat deze onzekerheid heel ernstig is voor Britse bedrijven die exporteren naar landen waar nu een vrijhandelsakkoord mee bestaat, maar net zo goed voor Nederlandse im- en exporteurs. In vrijhandelsakkoorden wordt namelijk gewerkt met oorsprongsregels, die bepalen waar een product vandaan komt.
Wat voor regels voor welke producten?
Wordt een product volledig gemaakt in de Europese Unie, dan krijgt het een EU-stempel en hoeven er bij bijvoorbeeld export naar Mexico geen importbelasting over betaald te worden, omdat de EU met dat land een vrijhandelsakkoord heeft gesloten.
Maar als een product wordt gemaakt met 40 procent Britse grondstoffen en 60 procent EU-grondstoffen, dan wordt het alweer lastiger om te bepalen of het product de EU of het VK als oorsprong heeft.
Daar zijn regels voor, maar hoe die in een deal-scenario tijdens de transitiefase door handelsverdraglanden worden geïnterpreteerd is nog onbekend. "We weten nu dus ook niet of een product dat 40 procent VK is en 60 procent EU in een handelsverdragland, zoals Zuid-Korea, vrij van douanerechten geïmporteerd kan worden", zegt Kanters.
"We zitten nu gewoon te dicht op de deadline."
'Fouten zijn onvermijdelijk'
"Het is onvermijdelijk dat daar fouten gemaakt gaan worden. Niet eens bewust of expres, maar als regels niet duidelijk zijn op het moment van de brexit, weten bedrijven ook niet waar ze zich aan moeten houden. Dat kan alleen maar problemen opleveren", zegt Kanters. VNO, dat de werkgevers in Nederland vertegenwoordigt, denkt dat meer tijd nodig is als voorbereiding.
Datzelfde geldt inmiddels ook voor het scenario waarin er geen deal wordt gesloten, en de Britten op 30 maart opeens buiten de Europese Unie staan. "Je kan systemen die die oorsprongsregels bepalen en in de gaten houden niet zomaar omzetten", zegt Kanters.
Niet alleen op dit terrein, maar in het algemeen zou er een periode moeten gelden waarin bedrijven in de gelegenheid worden gesteld zichzelf achteraf te corrigeren, zonder gevolgen, zegt Kanters. "We zitten nu gewoon te dicht op de deadline en veel processen zijn nou eenmaal niet met een druk op de knop te veranderen."
