Ons leven wordt te veel bepaald door de klok, dat een meetinstrument is geworden voor alles: van onze salarissen tot onze productiviteit, zegt filosofe Joke Hermsen. De keerzijde van dat keurslijf is dat we vergeten hoe belangrijk lummelen en niets doen is. "We moeten die tijd terugveroveren anders neemt de werkstress alleen maar toe."
Hermsen heeft inmiddels tal van boeken geschreven en lezingen gegeven over het fenomeen tijd. De laatste jaren pleit ze voor meer bewustwording. "We zijn obsessief naar de klok gaan leven. Het beheerst alles: de zorg, het onderwijs, discussies over het aantal werkdagen. Alles moet snel. We moeten juist minder slaaf worden van die klok."
De filosofe is al vanaf jongs af aan gefascineerd door de tijd. De anekdote die ze altijd aanhaalt is hoe ze als achtjarig kind achterin de auto zat onderweg naar haar grootouders en ervan overtuigd was dat de terugweg korter duurde dan de heenweg. Want zo ervoer ze dat. Haar moeder zei dat het niet zo was. "Ik wilde het dan getimed hebben." In de dagboeken uit haar kindertijd staan ook aantekeningen dat de tijd niet klopt.
Tijd is geld, het is een model geworden dat zich nu tegen ons keert.”
Verslaafd aan de kloktijd
Maar wat is tijd dan? "Niemand weet wat het is. We weten wel dat het er is. We hebben het nodig en het is meer dan de kloktijd." De tijd is subjectief, zegt Hermsen. "We ervaren het allemaal anders. Er is een verschil tussen tijd hebben en de tijd die is."
Tijd is ook opgaan in wat je doet, mijmeren, je vervelen. Juist die tijd zijn we 'vergeten'. De tijd volgens de klok overheerst, we zijn er aan verslaafd geraakt. Dat betekent niet dat Hermsen tegen die kloktijd is. "Daar kunnen we niet meer zonder, we hebben het nodig om ons leven te structureren."
Werkstress en burn-outs
Als voorbeeld van het dwangbuis van de klok geeft ze medewerkers in de zorg die soms maar een kwartier per patiënt hebben, alleen de hoognodige zorg kunnen leveren, geen tijd hebben voor een praatjes en weer door moeten.
"Tijd is geld, het is een model geworden dat zich nu tegen ons keert", zegt Hermsen. Ze wijst erop dat 13 procent van alle werknemers burn-outverschijnselen heeft en dat die onder met name jonge mensen toeneemt. "We moeten die tijd terugveroveren anders neemt de werkstress alleen maar toe." En dat betekent dat we ook niet meer alles moeten meten in tijd.
"We leven in een tijd waarin mensen soms dubbele banen hebben, we stevenen af op een infarct."
Werknemers dwingen tot niets doen
Niets doen, hangen of wandelen door een bos kan bovendien juist weer voor meer productiviteit zorgen. In haar boek 'Stil de tijd' dat 10 jaar geleden uitkwam en inmiddels aan de 25e druk toe is, haalt ze een neuroloog aan die zegt dat bedrijven er goed aan zouden doen als 'ze hun werknemers af en toe dwingen tot niets doen' omdat hersenen hersteltijd nodig hebben. Niets doen zou bovendien juist goed zijn voor de creativiteit.
Hermsen: "We leven in een tijd waarin mensen soms dubbele banen hebben en waarin twee mensen moeten werken om een huis te kunnen betalen. We stevenen af op een infarct."
'Rust houdt je ook geestelijk gezond'
Hebben we daar dan zelf geen aandeel in? We moeten van onszelf niet van alles en willen we ook niet meer en groter? "Ook, maar dan nog. Ik heb twee studerende kinderen. Die hele generatie moet buffelen. Studeren in mijn tijd was paradijselijk, maar nu moet je al tijdens je studie bouwen aan een cv, een netwerk bouwen, produceren en concurreren met medestudenten."
De tijd dat je op zondag waar wat rondlummelde in huis, een puzzel maakte of een wandeling en verder niets is volgens haar voorbij. "Terwijl rust een voorwaarde is om gezond te blijven, zowel geestelijk als lichamelijk."
Kortere werkweek en techstress voorkomen
Toch, zegt ze, kunnen wel wat doen aan dat hyperkapitalisme, het systeem waarbij alles draait om meer winst, dat onze tijd regeert. Er zijn volgens haar tal van praktische toepassingen. Zoals een kortere werkweek, de baas die je meer tijd geeft om niets te doen, minder verdienen zodat je minder verbruikt en van de techstress afkomen.
"We hebben de afgelopen honderd jaar tal van apparaten bedacht en gemaakt die ons moesten ontlasten en toch zijn we drukker dan ooit. Er is een versnelling opgetreden. Daar moeten we bij stilstaan."
