Deze week was het precies 150 jaar geleden dat Karl Marx Das Kapital schreef. Hij deed dat voor een deel in Nederland, bij zijn familie die Philips heette (de grootvader van Gerard en Anton, de oprichters van Philips). Marx wordt vaak geassocieerd met het communisme, maar zijn grote verdienste is juist de analyse van het kapitalistische systeem.
Bijna iedereen heeft van Das Kapital gehoord, maar bar weinig mensen hebben het ook daadwerkelijk gelezen. Das Kapital is namelijk niet makkelijk geschreven, geeft ook Bas Jacobs, hoogleraar economie en overheidsfinanciën aan de Erasmus School of Economics, toe. Na 80 pagina's gaf hij het op, net als zovelen voor en na hem.
Toch heeft Marx met zijn monumentale werk een belangrijke invloed gehad.
Marx is wat anders dan Sovjet-Unie
Marx was niet alleen econoom, maar ook socioloog, filosoof en historicus. Marx had ook politieke ideeën, die door anderen in een praktijk zijn gebracht, zegt Irene van Staveren, hoogleraar ontwikkelingseconomie aan het International Institute of Social Studies van de Erasmus Universiteit. Maar ze vraagt zich af of Marx goedgekeurd zou hebben hoe dat in de Sovjet-Unie is gebeurd.
Emeritus hoogleraar economie Arnold Heertje ziet nauwelijks verband tussen de ideeën van Marx en de Sovjet-Unie. "Daar is een militaire dictatuur ingevoerd, helemaal niet in lijn met Marx".
Kapitalisme en crises
De kern van het betoog van Karl Marx is dat financiële crises inherent zijn aan het kapitalisme, legt Van Staveren uit. De financiële crisis van 2007/2008 bevestigde die gedachte, zegt ze. In de jaren ervoor meenden steeds meer topeconomen in de VS, onder meer de toenmalige topman van de Amerikaanse centrale bank, Ben Bernanke, dat er geen crises meer zouden komen. Maar ze kwamen bedrogen uit.
Marx was verder één van de eersten die globalisering voorspelde als iets dat onvermijdelijk is, zegt Ludo Cuyvers, hoogleraar internationale economie in Antwerpen.
Tot Marx hadden de meeste economen geen goede verklaring waarom de economie groeit, aldus Jacobs. Op de lange termijn komt economische groei voornamelijk door technologische ontwikkelingen. Hij ziet Marx als de eerste 'endogene groeitheoreticus' die de technologische ontwikkeling vanuit het economisch systeem probeert te begrijpen. Ook dacht Marx als een van de eerste economen na over de verhouding tussen arbeid en kapitaal en een eerlijke verdeling van inkomen.
Geen 'Verelendung'
Maar Marx zat er op belangrijke punten naast, zegt Jacobs. Zo leidde technologische ontwikkeling niet tot de uitstoot van arbeid en dus massale werkloosheid. Technologische ontwikkeling is in tegenstelling tot wat Marx dacht niet arbeidsbesparend, maar juist arbeidsvermeerderend, aldus de hoogleraar, waardoor de vraag naar arbeid niet afneemt. De 'Verelendung', oftewel verarming, van de arbeiders, kwam er daarom niet.
En Marx zat ook verkeerd met zijn gedachte dat de winsten voor de kapitalisten, oftewel de bezitters van kapitaal zouden dalen, hetgeen tot een implosie van het economisch systeem zou leiden. De ineenstorting van het kapitalisme kwam er dan ook niet.
Piketty
En paar jaar geleden deed de Franse econoom Piketty heel wat stof opwaaien. Hij noemde zijn boek niet voor niets: Kapitaal in de 21e eeuw. Een duidelijke verwijzing naar Das Kapital.
"De belangrijkste parallel tussen Piketty en Marx is dat beide inzien dat ongelijkheid inherent is aan het kapitalistische systeem. Het verschil is dat Piketty zijn boek baseerde op een hele verzameling gegevens. Marx had niet de beschikking over data. Piketty pikt de draad op", zegt Van Staveren.
Geschreven in Nederland
Er zit trouwens een duidelijk Nederlands tintje aan Das Kapital. De moeder van Marx was geboren in Nijmegen en haar zus woonde in Zaltbommel. Bij haar en haar man klopte Marx aan om geld te lenen, omdat hij geregeld zonder zat.
Ook logeerde Marx geregeld in Zaltbommel en daar schreef hij een deel van Das Kapital.
Familie van Philips
De Nederlandse connectie wordt nog mooier. De zus van Marx' moeder was getrouwd met mijnheer Philips, de grootvader van Gerard en Anton. Gerard richtte Philips op en Anton, die al snel ook bij Philips ging werken, bouwde het bedrijf uit en werd er later topman.
