Als Nederland een écht walhalla voor startups en ondernemerschap wil worden, dan moet de mentaliteit flink veranderen. Ondernemers zijn vaak nog tevreden met te weinig.
Geen gedoe met zandzakken meer. Sukhjinder Singh en Robert Alt hebben samen de Tubebarrier bedacht: een holle, plastic tunnel, die zich met water vult en zo als nooddam kan dienen bij overstromingen. Een simpel, maar briljant idee waarmee de twee de wereld willen veroveren. Met het programma Toekomstmakers volgen we ze al een paar jaar. Het is ploeteren. Twee klanten hebben ze nog maar. Want die zandzakken werken prima en je weet precies wat je er aan hebt.
Toen we met de redactie Sukhjinder en Robert in beeld kregen was er in de media nog maar weinig aandacht voor innovatie en start-ups. Nu is er een overkill aan berichten over ondernemers die denken met hun product of dienst de wereld te gaan veroveren. Soms ben ik ronduit start-up moe –vooral als de indruk wordt gewekt dat een idee zó eventjes kan uitgroeien tot de volgende Facebook of TomTom. De feiten liegen er niet om: De overgrote meerderheid redt het niet. Of ze groeien niet écht door. Of we raken ze kwijt omdat ze (zoals 3D-print-bedrijf Shapeways) naar de Verenigde Staten vertrekken omdat daar het investeringsklimaat beter is. Is de focus op al die hippe start-ups wel terecht en wat dragen ze nou écht bij aan groei van de Nederlandse economie?
Een starter is nog geen start-up
Ondernemend zijn Nederlanders absoluut: jaarlijks beginnen zo'n 127.000 mensen een eigen bedrijf. Dat betekent nog niet meteen dat je een echte start-up bent: dat ben je pas als je (onder andere) een schaalbaar verdienmodel hebt, snel groeit en internationaal kan uitbreiden en gefinancierd bent met risicodragend kapitaal. Jaarlijks worden er zo'n 200 bedrijven opgericht die start-up zijn.
Maar bezint voor je begint: maar 1 van de 10.000 starters wordt een succesvolle start-up - Volgens hoogleraar innovatie aan de Utrecht University School of Economics Erik Stam heeft dat onder andere te maken met de bescheiden ambitie van de Nederlandse ondernemer: "De gedachte vanuit de overheid was begin 2000: als het aantal ondernemers verdubbelt, verdubbelt ook het aantal bedrijven en ook de grootte van die bedrijven. Maar ondernemers in Nederland willen vaak helemaal niet iets groots maken van hun bedrijf. Als je er maar je huis van kan betalen en je auto. We hebben in Nederland maar een beperkte vorm van ondernemerschap. We hebben heel veel ZZP-ers die heel autonoom zijn, maar daar blijft het ook bij."
Waar is de nieuwe TomTom?
De hype rond start-ups doet denken aan de Internetzeepbel van eind jaren '90. Een bedrijf als Cisco verloor bijna 90% van zijn beurswaarde. Honderden bedrijven gingen failliet. Maar Cisco overleefde de klap. Net als wereldspelers Ebay en Amazon Stel je voor dat Nina Brink in de jaren '90 niet gerommeld had met haar aandelen bij World Online. En de gebroeders Baan hun cijfers niet zo opgeblazen hadden. Dan had Nederland qua bedrijvigheid, rolmodellen en ondernemerschap al een stap verder kunnen zijn – denkt hoogleraar Strategy, Organization & Entrepreneurship Erik Stam.
"Er zijn inderdaad parallellen met toen. Je kunt nu best spreken van een hype. Ook in de jaren '90 was 'the sky the limit'. Je was een watje als je niets met e-commerce deed. Ook als grote corporate moest je meedoen en werden overal incubators gestart. Er was toen vrij veel geld om te investeren in Nederland. Maar door het inklappen van de dotcom-crisis én de Nederlandse schandalen van Brink en Baan kreeg ondernemerschap weer een slecht imago. We waren weer een beetje terug bij af."
StartUp Delta
Uber, AIrbnb, Youtube, Slack, Instagram, Snapchat: het zijn allemaal Amerikaanse bedrijven die pas vanaf 2005 zijn ontstaan en heel snel (terecht of niet) minstens een miljard waard geworden zijn. De Nederlandse overheid wil dat ons land de vestigingsplaats wordt voor dit soort parels om onze economie aan te zwengelen. Daarom is begin 2015 Startup Delta opgericht. Het StartUp Fest dat deze week door heel Nederland gehouden wordt moet de kroon worden op het werk van oud-Eurocommissaris Neelie Kroes die de kar trekt.
De optimist zegt: door StartUp Delta vinden partijen elkaar beter. "Je hebt een paar aansprekende voorbeelden nodig die het vliegwiel kunnen zijn voor de rest", zegt Stam. Dan kun je als land of regio echt een stap zetten. Ik heb dat gezien in Cambridge. In de jaren '80 was het een slaperige studentenstad. Door een paar slimme, creatieve en ambitieuze mensen is daar een levendige start-up scene is gecreëerd. Het geld dat verdiend werd ging weer naar nieuwe bedrijven. Je hebt een kleine kritische massa nodig, die de vonk doet ontvlammen. Het is niet makkelijk, maar het kan." Cambridge heeft de smaak goed te pakken: de stad wil voor 20 miljoen pond gaat investeren in een nieuwe 'startup-hub' en Apple zou er zijn nieuwe R&D centrum willen vestigen.
Weinig ambitie
Hoogleraar Erik Stam heeft z'n twijfels of Nederland nu wel echt doorbreekt met het creëren van nieuwe bedrijven. "Ik zie toch dat het deel dat ambitie heeft om door te groeien consistent laag blijft. Het kan dat er nu een omslag komt. Maar misschien hebben investeerders wel gelijk: die zeggen dat Nederlanders snel tevreden zijn. Dat is niet zozeer alleen in Nederland het geval, denk ik. Het is een probleem voor heel Europa."
Berlijn is ook gehypet en daar groeien bedrijven ook niet zo hard door. Zweden is wel een positief voorbeeld. En Israël springt er helemaal uit. Uit de Global Entrepreneurship Monitor blijkt dat daar drie keer zoveel ondernemers als in Nederland verwachten hun bedrijf uit te bouwen naar meer dan 20 werknemers.
Vertrekken dan maar?
Succesvolle bedrijven zijn er in Nederland genoeg. Bedrijven als Travelbird (reizen), Adyen (betaalplatform) Blendle (online kiosk), Catawiki (online veiling) en Elastic (data-analyse voor bedrijven) groeien als kool en hebben allemaal buitenlands kapitaal weten op te halen. Maar als die stap is gezet wordt de kans groter dat de groeibriljanten helemaal uit Nederland vertrekken. "Kapitaal ophalen in Nederland blijft een bottle-neck. Als ondernemer moet je dus verder kijken. Dat kan betekenen dat een start-up besluit uit Nederland te vertrekken." zegt Justin Jansen, professor Corporate Entrepreneurship aan de Rotterdam School of Management. Hij ziet het onder zijn eigen ogen gebeuren bij jonge bedrijven die uit de eigen kraamkamer van de Universiteit komen.
“Nestpick was een idee van een paar studenten hier. Ze hebben een platform opgezet waar je als student aan woonruimte kan komen. Van het Duitse Rocket Internet kregen ze financiering. Nu zijn ze vertrokken naar Berlijn en hebben ze daar hun hoofdkantoor. Zo kunnen ze gebruik maken van de kennis van Rocket Internet en Rocket heeft op zijn beurt goed zicht op het reilen en zeilen van een van hun deelnemingen."
'Europa traag en versnipperd'
Andranik Okroyan is een twenty-something, heeft z'n eigen start-up en investeert zelf ook in andere bedrijven. Okroyan komt deze week naar het grote tech-evenement The Next Web in Amsterdam. Daarna vliegt hij meteen door naar HongKong om te kijken of hij daar een investering kan doen. "China is qua het opzetten van nieuwe producten of diensten bijna op hetzelfde niveau als de Verenigde Staten. Het gaat daar ontzettend hard."
Okroyan, zelf opgegroeid in het Verenigd Koninkrijk, vindt Europa te traag en te versnipperd. Hij raadt Nederlandse start-ups naar Amerika te gaan: "Silicon Valley is gewoon het beste ecosysteem dat ik ken. Er zijn investeerders die risico's durven nemen, hoogopgeleide werknemers – ja, die betaal je inderdaad de hoofdprijs- maar het allerbelangrijkste: je klanten zijn 'tech-savvy' – in de Valley omarmen mensen nieuwe dingen snel, ze proberen alles uit en zijn tegelijkertijd ook kritisch. Dat maakt dat je je product of dienst in korte tijd kan verbeteren en geschikt kan maken voor de massa. Als je de wereld wilt veroveren moet je snel leren. Altijd als ik daar ben zie ik weer nieuwe dingen. Ze kennen de regels van het spel."
Hoe nu verder?
Zowel Justin Jansen van de Rotterdam School of Management als Erik Stam van de Utrecht University School of Economics hebben praktische verbeterpunten voor het kabinet. Beiden zijn het er over eens dat het investeringsklimaat beter moet. Het is voor ondernemers -onder andere omdat er weinig concurrentie is onder banken- nog steeds moeilijk om aan kapitaal te komen. Het beeld verbetert wel iets, maar Nederland scoort nog altijd laag ten opzichte van andere landen in Europa.
Volgens Stam moet er heel wat gesleuteld worden aan de arbeidsmarkt om kleine bedrijven snel te laten groeien: "Een ondernemer moet een werknemer twee jaar doorbetalen bij ziekte. En ouderen zijn heel erg goed beschermd." Stam zou ook naar het onderwijs willen kijken: "We zijn goed in de middenmoot. Er is heel veel aandacht in het onderwijs voor kinderen die achterblijven. We moeten meer stimuleren waar kinderen goed in zijn en hoe we ze nóg beter kunnen krijgen."
Drie scenario's
Jansen ziet dat het MKB allang niet meer de groeimotor is van de Nederlandse economie en volledig stilstaat. Zijn onderzoek laat zien dat de laatste jaren de groep van MKB-bedrijven die stagneren of krimpen is gegroeid naar bijna 70% van het totaal. Het aandeel groeiende bedrijven is juist afgenomen. "Een belangrijke oorzaak is dat MKB-ers vaak niet weten hoe ze groei moeten realiseren. Hoe ze nieuwe verdienmodellen moeten opzetten, hun bedrijf daar op in moeten richten."
Uiteindelijk zijn er drie scenario's voor Nederland – denkt Erik Stam. Het eerste is dat het StartUp Delta-scenario uitkomt. Nederland zet in op zijn sterke punten, er ontstaat meer ondernemerschap die nu wel moet leiden tot meer banen.
Zet overigens maar uit je hoofd dat we nieuwe DSM's of Unilvers gaan creëren. In een sterk geglobaliseerde wereld produceren we op een heel andere manier (met soms wel onderdelen uit tientallen andere landen) dan vroeger. Bedrijven zijn kleiner en wendbaarder.
Het tweede scenario noemt Stam het 'sluipmoordenaar-scenario'. Er komen steeds meer ZZP-ers bij, grote bedrijven gaan verder met afslanken en er komen geen nieuwe of bestaande MKB bedrijven bij die dat gat opvullen. "Je krijgt dan een maatschappij met een groot leger van ZZP-ers maar waar geen grootschalige, productieve activiteiten meer ontplooid worden. Dat zie je nu wel een beetje gebeuren."
Het derde scenario – laten we het de Nederlandse weg noemen- heeft Stam nog niet uitgewerkt maar het is wel de meest spannende: We richten ons niet op hoe het in Sillicon Valley gaat, maar zetten een nieuw, eigen bedrijfsmodel op. "Nederland heeft zwermen van zelfstandigen, die zich met nieuwe netwerkvormen met elkaar verbinden. We hebben platforms die snel mensen bij elkaar brengen en we ontwikkelen nieuwe contractvormen om met elkaar transacties te kunnen doen." Nederland moet dan een soort proeftuin worden waar nieuwe vormen van samenwerking worden getest die in andere delen van de wereld worden toegepast. Dit scenario kan net zoveel waarde toevoegen als de andere scenario's of misschien nog wel meer, denkt Stam. "Mijn vader woont alleen en heeft op dit moment veel zorg nodig. Met alle kinderen hebben we een groep aan gemaakt met een zorgapp. Zo kunnen we regelen dat er elke dag iemand van ons even bij hem is. Dat is een nieuwe vorm van zorg die je twintig jaar geleden niet had. Je ziet het niet terug in de jaarlijkse groeicijfers, maar we hebben het zo wel goed geregeld met elkaar."
Journalist en presentator Hella Hueck is host van de Startup Week van RTL Z.
Volg het nieuws van deze week op rtlz.nl/startupweek en op televisie bij RTL Z. Met onder meer live speeches van grootheden als Tim Cook (Apple) en Eric Schmidt (Alphabet / Google) en Travis Kalanik (Uber)
