De pan van Maidan
Een potige man met een getekend gezicht loopt met een pan op zijn hoofd over straat. De zilveren kookpan, met een touw vast onder de kin gebonden, dient als helm.
Het lijkt geestig, maar hier valt niets te lachen. Het is rond middernacht ijskoud in Kiev, waar de spanning stijgt in het cordon van gedreven mannen. Op het onzalige tijdstip worden in de haast bataljons geformeerd die duizenden demonstranten op het Maidanplein tegen het geweld van de politie moeten verdedigen. Mannen met zelfgemaakte houten schilden en stokken marcheren uit de pas. Ze zijn vastberaden.
We hebben het over 2014. De oorlog in Oekraïne begint met demonstraties van de Gedrevenen op het Maidanplein in Kiev. Ze eisen de afzetting van de president en toenadering tot de Europese Unie.
De demonstranten willen af van het juk van de Russische buurman. Duizenden burgers bouwen barricades en weigeren te vertrekken tot hun eisen zijn ingewilligd. Ze hebben een eiland van tenten in het hart van de stad gebouwd om hun eisen kracht bij te zetten.
Het protest wordt met de dag grimmiger. In de ochtend van 20 februari 2014 opent de politie het vuur. De demonstranten, die zich met hout, ijzer en woede verdedigen, maken geen schijn van kans.
Er is bijna nergens bloed te zien en slechts een enkele traan. Maar je voelt de woede koken.
Ik sta verderop en hoor dat met scherp wordt geschoten. Voor mijn neus worden op de Maidan zeven mannen naast elkaar gelegd. Dood. Een grote groep mensen staat erbij en kijkt ernaar. Een vrouw aait één van de jonge lijken.
Er is bijna nergens bloed te zien en slechts een enkele traan. Maar je voelt de woede koken. In totaal komen in die dagen 107 mensen, met name demonstranten, om het leven. De president slaat op de vlucht naar Rusland, de Krim wordt geannexeerd en uiteindelijk verspreidt het geweld zich naar het gebied dat grenst aan Rusland. Het Kremlin ontkent elke betrokkenheid.
Volgens het Russische narratief bestaat Oekraïne uit een zootje ongeregeld dat het land over de rand van anarchie tilt. Het Kremlin veinst afzijdigheid van de oorlog. Rusland zou geen troepen naar de Krim hebben gestuurd, het zou de separatisten niet met wapens, manschappen en inlichtingen steunen.
De strategie zaait verdeeldheid en twijfel in het Westen. De brutale annexatie van de Krim en het geweld in Oost-Oekraïne leiden tot beleefde economische sancties tegen Rusland. Op 17 juli 2014 wordt MH17 uit de lucht geschoten.
De oorlog in Oekraïne gaat acht jaar voor een groot deel langs ons heen.
Het Kremlin organiseert snel een persconferentie om een Oekraïens jachtvliegtuig in de buurt van MH17 uit de hoed te toveren. De leugen wordt ontmaskerd door het online onderzoeksplatform Bellingcat, dat spreekt van het 'Colin Powell-moment' van Rusland.
Toch gaan we op oude voet verder met de handelspartner, de economische en politieke belangen zijn groot. Een jaar na het neerhalen van MH17 stemt ook Nederland in met de bouw van een tweede gaspijpleiding tussen Rusland en Duitsland; geen gerechtigheid, wel gas uit Rusland. De Gasunie zit er voor 9 procent in.
De oorlog in Oekraïne gaat acht jaar voor een groot deel langs ons heen. Goed, we vertrouwen de Russen niet helemaal, maar op een wijze zoals we ook de Oekraïners niet vertrouwen. Met wantrouwen proberen we het bloedige conflict op afstand te houden. De waarschuwingen uit de Baltische staten en Polen over de intenties van Poetin worden genegeerd.
De schrik is groot wanneer Poetin tot een invasie besluit.
In Nederland bevestigen opeenvolgende onderzoeken dat Rusland wel degelijk betrokken is bij het neerhalen van MH17. Rusland blijft ontkennen.
Ook in 2019 herhaalt Poetin dat er 'geen bewijs van betrokkenheid van Rusland' bestaat bij de grootste oorlogsmisdaad uit de naoorlogse geschiedenis van Nederland. In hetzelfde jaar is de spagaat van de standplaats Nederland nog lenig genoeg om na Cyprus en Bermuda tot de belangrijkste bestemming voor Russische investeringen uit te groeien.
De schrik is dan ook groot wanneer Poetin tot een invasie besluit om de 'nazi's in Kiev' een koppie kleiner te maken en de Russischsprekende bevolking te 'beschermen'. De Oekraïners zijn er na minstens een eeuw Russische overheersing en de aanhoudende, bloedige oorlog klaar mee. De boodschap is inmiddels ook in Nederland aangekomen. Volgens premier Rutte is het nu 'cruciaal' dat Oekraïne de oorlog wint.
Na negen jaar oorlog kunnen we een voorstelling maken van wat er in het hoofd onder de kookpan van de bejaarde strijder is omgegaan.