Rutte moet kiezen: over links of over rechts

Minder dan twee maanden te gaan. Op 15 maart kiezen we onze nieuwe provinciebesturen en die kiezen op hun beurt de nieuwe Eerste Kamer. En die bepaalt uiteindelijk of de plannen van het kabinet, nadat die door de Tweede Kamer zijn geloodst, ook de goedkeuring van de Senaat krijgen.

Dus is het van belang dat de coalitiepartijen VVD, D66, CDA en ChristenUnie meer dan de helft van de 75 Kamerzetels veroveren. Maar dat zit er niet in. Nu heeft de coalitie bij lange na ook geen meerderheid (gezamenlijk 32 zetels, zes te weinig), maar slaagt zij er tot nu toe wel in om met wisselende partijen meerderheden te vinden. Dat wordt straks een stuk lastiger.

De partijen zijn nog niet echt aan hun verkiezingscampagnes begonnen, maar de peilingen zijn er al wel. I&O Research was deze week de eerste die zich waagde aan een voorspelling van de uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen – en dus ook van de Eerste Kamer. Vier jaar geleden werd Forum voor Democratie met 12 zetels de grootste, maar daar bleef er door interne verdeeldheid maar één van over.

Ondanks alle kritiek, met name op leider Mark Rutte, staat de VVD weer op kop (14,3 procent), op de voet gevolgd door de PVV (11 procent). Ook BBB dingt mee naar een hoge positie; de partij scoort vooral goed in de boerenrijke gebieden als Drenthe en Overijssel. PVV-leider Geert Wilders laat geen peiling voorbijgaan om een persbericht uit te sturen waarin met blijdschap gewag wordt gemaakt van de groei van zijn partij.

Maar het is Wilders nooit gelukt de grootste partij van het land te worden; alleen in Almere eindigde de partij bij gemeenteraadsverkiezingen als eerste. Vier jaar geleden bij de Statenverkiezingen moest de PVV een forse nederlaag incasseren. In de Eerste Kamer kreeg de partij nog maar vijf zetels, een verlies van vier.

Dat was een gevolg van de enorme winst van Forum voor Democratie, dat de grootste werd. Veel PVV’ers stapten over naar Forum. Nu lijkt zich het omgekeerde af te spelen. Forum duikt naar verwachting van 14,5 procent naar 2,5 procent. De kiezers die Baudet verlaten lopen over naar PVV, JA21 en BBB. Ze blijven in ieder geval wel aan de rechtse kant van het politiek centrum.

Maar veel interessanter is wat er op links gebeurt. GroenLinks blijft redelijk stabiel (volgens de peiling 9 procent tegen ruim 10 procent in 2019) en de PvdA zakt van 8,5 naar 6,5 procent van de stemmen. Maar omdat de twee partijen na de installatie van de nieuwe Eerste Kamer één fractie zullen vormen, komen ze mogelijk net iets boven de VVD uit en worden ze de grootste fractie in de Senaat.

Dat maakt het kabinet-Rutte 4 nog meer afhankelijk van PvdA/GroenLinks, waaraan het in het afgelopen jaar al menigmaal om steun moest vragen om kabinetsplannen aan een meerderheid te helpen. De prijs die Rutte c.s. daarvoor moeten betalen, zal hoog zijn. GroenLinks en PvdA hebben door hun innige samenwerking het kabinet kunnen dwingen tot een huurverlaging voor tochtige woningen, extra geld voor kinderopvang en een prijsplafond voor energie, een uitgavenpost die alleen al over de maand januari het miljard nadert.

PvdA-leider Attje Kuiken rekent in ieder geval op een linkse doorbraak, zei ze deze week op de nieuwjaarsborrel van de Amsterdamse afdeling van de PvdA. Meer plannen van GroenLinks en PvdA zullen ingewilligd moeten worden, wil het kabinet het grote aantal problemen kunnen oplossen. Kuiken mikt daarbij vooral op het voorkomen van bezuinigingen op de zorg en het openbaar vervoer.

Maar of het mogelijk linkse blok in de Eerste Kamer ook daadwerkelijk wensen aan het kabinet kan opleggen, is de vraag. Rutte kan voor zijn plannen ook steun op rechts proberen te verwerven bij BBB en JA21, die respectievelijk de derde en zesde partij in de Eerste Kamer kunnen worden. Dan blijven de linkse plannen voorlopig nog in de kast. Net als in 2010 bij de vorming van het kabinet-Rutte, toen de VVD een coalitie met PvdA en GroenLinks blokkeerde en over rechts ging, met Wilders als gedoogpartner.