Het kabinet praat maar zelden met één mond

Ingrid van Engelshoven, D66-minister van Onderwijs, kreeg deze week half Nederland over zich heen toen zij pleitte voor minder seksistisch speelgoed: jongens moeten ook met barbiepoppen kunnen spelen en meisjes mogen zich net zo goed vermaken met de graafmachine van Bob de Bouwer. Het regende kritiek van ouders en speelgoedwinkeliers. Of de minister zich daar alsjeblieft niet mee wil bemoeien; heeft ze niks anders te doen?

VVD en D66 zitten toch samen in het kabinet? En het kabinet spreekt toch altijd met één mond?

VVD-woordvoerder Kees Berghuis haastte zich om op social media te laten weten dat dit een D66-ideetje was; de liberalen hadden er helemaal niks mee. Daar werd gezien de reacties anders over gedacht: VVD en D66 zitten toch samen in het kabinet? En het kabinet spreekt toch altijd met één mond? Nou dan.

Zo simpel is het niet. Er is weliswaar zoiets als 'eenheid van regeringsbeleid' maar dan moet dat beleid wel eerst bepaald zijn. Als Van Engelshoven af wil van seksistisch speelgoed, moet ze met een voorstel naar de ministerraad stappen en daar steun van de meerderheid zien te halen.

Zolang er geen voorstel in de Trêveszaal ligt, mag elke andere regeringspartij er een eigen, afwijkende mening op na houden. En gezien de reacties van die regeringspartijen zal Van Engelshoven het wel uit haar hoofd laten om met een speelgoedvoorstel te komen. Ze snapt ook wel dat ze dan wordt weggehoond.

Stel dat Eric Wiebes vindt dat de verplichting tot het dragen van veiligheidsgordels op de achterbank moet worden afgeschaft

Het zou wat zijn als alle bewindslieden stilzwijgend moeten instemmen met een idee of mening van een collega die nog niet in de vorm van een voorstel in de ministerraad aan de orde is gekomen. Stel dat Eric Wiebes vindt dat de verplichting tot het dragen van veiligheidsgordels op de achterbank moet worden afgeschaft omdat hij er niet van houdt (zoals hij donderdag bij Jinek beweerde), dan is dat nog geen kabinetsbeleid. Integendeel, het is juist kabinetsbeleid om wél een gordel te dragen. Wiebes kon dan ook niet anders dan zijn excuses aanbieden.

De gewoonte om als kabinet met één mond te spreken, geldt alleen als het gaat om vastgesteld regeringsbeleid. Maar ook dan is het geen automatisme. Oud-minister Jan Pronk is een van de betere voorbeelden van iemand die publiekelijk lak had aan sommige onderdelen van het kabinetsbeleid. Hij verzette zich in Kok-II openlijk tegen bezuinigingen op Ontwikkelingssamenwerking en pleitte voor een parlementaire enquête naar de val van Srebrenica, terwijl er al een kabinetsonderzoek liep. Beide uitlatingen van Pronk waren in strijd met de eenheid van regeringsbeleid; het kabinet haalde de finish dan ook niet.

D66 en ChristenUnie zagen helemaal niets in de afschaffing van de dividendbelasting

De eenheid van regeringsbeleid raakte ook in 2009 in de knoei en leidde tot de val van het laatste kabinet-Balkenende. Bewindslieden van CDA en PvdA kwamen voortdurend met tegengestelde verklaringen over plannen tot verlenging van de militaire missie in Uruzgan. Er werd door de oppositie zelfs een motie ingediend, die het niet haalde, waarin het kabinet werd gevraagd om toch alsjeblief met één mond te spreken. Al was het maar voor de helderheid.

Van recentere datum, eind vorig jaar, is de discussie over de afschaffing van de dividendbelasting. Dat was formeel regeringsbeleid, maar werd slechts door twee van de vier coalitiepartijen gesteund. D66 en ChristenUnie, ook hun bewindslieden, zagen helemaal niets in de afschaffing, riepen dat ook bij voortduring uit maar zeiden ook dat ze nu eenmaal bij het kruisje hadden getekend en er dus niet onderuit konden. Maar met één mond spreken, daar was geen sprake van. Uit de monden van CDA- en VVD-bewindslieden kwamen hele andere geluiden dan uit die van hun collega’s van D66 en ChristenUnie.

Dus wanneer een minister iets uitroept, denk dan niet meteen dat het om kabinetsbeleid gaat. Meestal zijn het proefballonnetjes, waarover je nooit meer iets hoort. Uw dochters mogen gewoon met poppen blijven spelen, en uw zoons met meccano (als dat nog bestaat).